Баҳор

АНГОРАҲОИ БАҲОР

Мебарояд зи қалби хок бухор,
Мерасад бар димоғ атри баҳор,
Қаҳқаҳи кабки маст дар куҳсор
 Хуштар аст аз садои мусиқор,
 Ҳолиё даст аз шикор бидор,
 Хуни лола бас аст баҳри нигор.

Суғр биншаста рӯйи лонаи хеш,
Даст пеши бару ба чонаи хеш,
Гӯиё хонадат ба хонаи хеш,
Чӣ бувад баъд аз ин баҳонаи хеш,
Наравад то ба кулбаи торик,
Ҳечаи тангу раҳрави борик?

Хирс аз хоби сакта мехезад,
Паҳлавонона қад ҳамеёзад,
Мезанад панҷа, барф мебезад,
Тарма аз рӯйи ғор мерезад,
Мениҳад по ба олами равшан,
Маст аз бӯйи тунди овешан,
Сараш аз раъша чарх мегардад,
Чашмаш аз нашъа сурх мегардад.

Чархаресак ду бол карда чу шоф,
Мекунад даври ҷурзи пир тавоф,
Бо садои булурии шаффоф
Бо ту гӯяд магард гирди газоф,
Ман садо ресаму ту қисса бибоф,
Ман садо ресаму ту қисса бибоф...

Чашма дорад чу кафтарон қум-қум,
Пок созад гулӯи худ аз қум,
Соф гашта чу нийяти мардум,
Дар зулолаш нишоти софии хум,
Лаззати шаҳди шираи гандум,
Қатра-қатра чу хушаи анҷум
Мекашад раҳ ба хонаи дарё
Побараҳна зи бистари гулҳо.

Турнаҳо корвони болафшон,
Оби дарёву мавҷи ёлафшон,
Хонатакконии шамолафшон,
Гулфишонист дар ниҳолафшон,
Чархи гардуну рақси солафшон,
Бӯйи ҷонҳо зи хок меояд,
Боз Наврӯзи пок меояд.

(Рустами Ваҳҳоб)

Ҳар шабам ғамҳои ту дар хуни дил тар мекунад,
Орзуи нолае дорам, ки маҳшар мекунад.

Ғайри ман дар арсаи ишқи ту даъвогар намонд,
Зиндагонӣ ҷои ҳар касро муқаррар мекунад.

Ҳар гаҳе аз ноумедӣ тан ба мурдан медиҳем,
Ишқ ногаҳ мерасад, моро музаффар мекунад.

Ҷисми худро мекунад сангар сари роҳи адӯ,
Ҳар касе андешае аз хоки модар мекунад.

Кист он устози мумтозе, ки бо зӯри ҳунар,
Аз парешон хоки мо таъмири пайкар мекунад?

Сад шуҷоат мешавад дар пушти сангар бенишон,
Гар хиёнат он яке аз пушти минбар мекунад.

Эй басо кас, ки чу ҷон андар бараш мепарварӣ,
Чун ба садрат менишинад, кори барбар мекунад.

Шоиро, андар дуроҳи интихоб уфтодаӣ,
Мекунад теғи забон коре, ки ханҷар мекунад?

Ҳар киро дар дил бувад дардеву дар хотир ғаме,
Шеъри моро, в-ар на за бар кард, бовар мекунад.

Устод Рустами Ваҳҳоб.

СУХАНОНИ ҲАКИМОНА

Самимият модари ҳақиқат ва чеҳраи инсони босадоқат аст.

Д. Дидро

***

Ҳунар агар нон набошад ҳам, шароби зиндагист.

Жан Пол (Рихтер)

*** 

Таърих румонест, ки бовараш мекунанд,

Румон таърихест, ки бовараш намекунанд.

М. Сафир

*** 

Зебоӣ гули мирандаест, ки танҳо лаҳзае фурсати шукуфтан ёфтааст.

В. Шекспир

*** 

Танбалӣ духтари сарват ва модари фақр аст.

П.Декурсел

*** 

Танбалӣ зангори хирад ва тан аст: калиде ки ҳамеша ба кораш мебаранд, ҳамеша наву дурахшон аст.

Б.Франклин

*** 

Модар ягона олиҳаест дар рӯйи замин, ки дар баробари худ мункирон (атеистҳо) надорад.

Г.Лессинг

*** 

Дунё оинаест ки аз он акси ту ба ту менигарад. Нигоҳи хашмине бар он биандоз ва онгоҳ чеҳраи тирае аз он ба ту менигарад: аммо касе ки бо ӯ ва ё бар ӯ механдад, онро дӯсти шодмон ва самимӣ меёбад.

В.Теккерей

*** 

Ақидаи ҷамъӣ (иҷтимоӣ) ҷараёнест, ки ҳатто агар битавонем онро худ ҷорӣ созем, (ҳаройина) бояд аз пайи он биравем.

П.Буаст

*** 

Ҷавонӣ гумроҳист, миёнсолӣ-мубориза, пирӣ-таассуф.

Б.Дизраэл

*** 

Мусиқӣ забони ҳақиқии умумибашарист.

К. Вабер

*** 

Андешаҳо болҳои рӯҳанд.

Я. Бови

*** 

Андешаҳо шохаҳоянд, суханон - гулҳо ва ҳосил танҳо дар амали оқилона аст.

И.В. Гёте

*** 

Ном чист? Мо ба садбарг ҳар номи дигаре ҳам медодем, ҳамчунон накҳаташ дилрабо мебуд.

В. Шекспир

*** 

Миллат ҳамдилии азимест, ки бар эҳсоси қурбонӣ асос ёфтааст. Қурбоние ки шуда ва хоҳад шуд.

Ж.Э.Ренан

*** 

Оғоз беш аз нисфи ҳама чиз аст.

Арасту

*** 

Ҷаҳолат шаби хирад аст, шаби бемоҳу беситора.

Сисерон

*** 

Нафрат - эҳсоси фаъол, ҳасад - ғайрифаъоли норизоист.

Ҳеч ҷои тааҷҷуб нест, вақте ки ҳасад табдил ба нафрат мешавад.

И.В. Гёте

*** 

Нобаробарӣ ҳам яке аз қонунҳои хуби табиат аст, мисли дигар қонунҳояш.

И. Шерр

*** 

Фақр заҳмати танбалист.

П.Декурсел

*** 

Асоси ахлоқ моҳияти ҳақиқатҳои бетағйир аст, монанди бадеҳиёти (аксиомаҳои) ҳандаса.

П. Декурсел

*** 

Танҳо як хушахлоқӣ ҳаст-ростӣ ва танҳо як бадахлоқӣ ҳаст-дурӯғ.

Э.Фейхтерслебен

*** 

Эҳтиёҷ шашумин ҳосаи мост, ки аксаран дигар ҳосаҳоро хомуш мекунад.

М.Сафир

*** 

Уҳдадорӣ бидуни ҳуқуқ бардагист ва ҳуқуқ бидуни уҳдадорӣ беназмӣ (анархия).

Ж. Ликордер

*** 

Таҷриба кулбаи ҳақирест, сохташуда аз пораҳои мармари қасри зарандуде, ки онро тахайюли мо номанд.

Ж.Ру

*** 

Таҷриба фарзанди андеша аст ва андеша фарзанди амал. Мо наметавонем мардумро бо китоб биомӯзонем.

Б.Дизраэли

Тарҷума аз русӣ

Дах газал аз устод РУСТАМИ ВАХХОБ;

1

Ассало, эй шабнишинон, нурро бовар кунед,

Сайхаи бепардаи Мансурро бовар кунед.

Хок аз чону дили ток ашафшори кунад,

Нашъаи хуни дили ангурро бовар кунед.

Нест бе хуни чигар нохуни мутриб лолагун,

Гох-нохе нолаи танбурро бовар кунед.

Ёд доред аз хазоне, ки бахор аз пай надошт,

Суг поён мепазирад, сурро бовар кунед.

То нафас бокист, бар бурчи умед аст ин каманд,

То ситора медурахшад дурро бовар кунед.

Куллаи точикро то такя бар пои худ аст,

Покбозихои ин магрурри бовар кунед.

Нашри фардо дар навори офтоб омода аст,

Субх наздик аст он маншурро бовар кунед.

2

Дигар он намеписандам, ки кашам камони худро,

Ба Худои худ супурдам ҳама душманони худро.

Ба ҳавои боли Симурғ расидаам ба авҷе,

Ки дигар зи ёд бурдам раҳи ошёни худро.

Ба фиғон зи дидагонат бибарам ҳаловати хоб

Ки ба рӯи ман набандӣ дари осмони худро.

На, куҷо ману куҷо ту, ба ҷалоли кибриё ту

Ба ҳумо ту соя бахшиву ман устухони худро.

Чамали шикастаноям, ба кавири ғам раҳоям,

Бари хорҳо сароям ғами сорбони худро. 

Ҳама ҷо ки нақши пойест ба сӯйи Каъбаи Меҳр,

Биниҳам чу муҳр бар он лаби хунфишони худро.

Ту чунон ки, боғбоно, дили нор мефишорӣ,

Зи дили ҳазин фишурдам ғазали равони худро.

3

Дар ин замони ҷунунҷилваи ҳаливудӣ

Куҷо диле тапад аз нағмаҳои довудӣ?

Чи айб дида ки бар рӯйи даҳр менигаранд

Зи пушти шишаи дудиву айнаки дудӣ.

Бисоти худ ба чӣ сайёрае фиристоданд?

Ки мекашанд ҷаҳонро ба сӯйи нобудӣ.

Хиёли оташи дигар ҳамепазад дар сар

Чамидапо магасе бо димоғи намрудӣ.

Баҳона- ҳаста, ҳадаф - ҳастӣ, гуӣ бистонанд,

Зи ҳастайе ки набудаст кини нобудӣ.

Мисоли кори ҷаҳондору қисмати фарҳанг-

Ҳадиси Пири Аҷам дону пили маҳмудӣ.

Шукуфаро насазад к-аз фарози шохи баланд

Ба реша таъна занад ки «чаро гилолудӣ?!».

Умеди ман ба дуъои масеҳанфосест

Бихон ки даст ба омин кашад Варорудӣ.

4

На сар гуфтам, на по гуфтам, на ҷон гуфтам, на тан гуфтам,

Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам.

Ҳазорон бор “мо” гуфтам касе ҳамдил нашуд, аммо

Ҷаҳоне зидди ман шӯрид, агар як бор “ман” гуфтам.

Ба оён дил ниҳодам, дидаву дил бар аён бастам,

Ба ғурбат аз Ватан гуфтам, ба хилват анҷуман гуфтам.

Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам.

Ҷунунамро чу Маҷнун нозиши саҳро надонистам,

Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам.

Ба пойи Бесутун истодаму аз Кӯҳкан гуфтам.

Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам.

Забони шамъи табъам гоҳ-гаҳ домони дил гирад,

Мабодо, ки пушаймон гардам аз он ки сухан гуфтам.-

Пушаймон нестам ҳаргиз, сухан чун аз Ватан гуфтам.

Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам.

5

Зи ҳама баҳо фузунтар, чӣ ба ройгон расидӣ!

Ту магар фаришта будиву зи осмон расидӣ?

Чу насими беғуборе, ки ба раҳ кунад навозиш

Тану ҷони хастаеро, ту ба ман чунон расидӣ.

На зи қисматам умеду на зи бахтам ин ҳавас буд,

Ту зи чашми ин ду раҳзан ба чӣ раҳ ниҳон расидӣ.

Дили ман баҳор дорад, сари ман хумор дорад,

Лаби ман шарор дорад, ки ба ҷои ҷон расидӣ.

Чу ҳанои гесувонат шафақи тулӯъи ман шуд,

Зи фано хатар надорам, ки зи ҷовидон расидӣ.

Нафасе дигар нахоҳам, ки зи худ кунам раҳоят,

Ба канори ман биёсо, ки ба ошён расидӣ.

6

Рӯй аз ман бармагардон, эй фурӯғи коинотӣ,

Эй суботи ҳастиям дар ин ҷаҳони бесуботӣ.

Зишт ё хуш, нек ё бад, ман ҳамин як рӯй дорам,

Нест дар анбони рӯҳам рӯйҳои эҳтиётӣ.

Созумонам аз Киромулкотибин асту надонам,

Фитнаҳои созмонӣ, ҳиллаҳои котиботӣ.

Ояти хуршед бар лаб менадонам аз чи бошанд,

Хокиён бо ман қавоқӣ , осмониҳо ҷиготӣ.

Асли одам аз ду ҷо омад зи дил ё ки зи ишкам,

Ту бипурсӣ “Аз куҷоӣ?” ман бипурсам“Аз куҷотӣ?”

То куҷо ҷӯям наҷобат, аз куҷо ёбам шаҳомат,

Хастаам , Санчо аз ин пиндорҳои Дон Кихотӣ.

Нест андар ёдбудам, лаҳзае, ки шод будам,

Лаҳзае, ки шод будам нест бар ёдам чиғотӣ.

Шукр, ки аз ҳашри шабнам субҳ дилро метавон шуст,

Аз ғубори девбоди шеърҳои “нашриётӣ”

Шукр, ки дар ин биёбон, аз варои шӯразорон,

Сабз мебинам ҳанӯзат, эй ки чун шохи наботӣ.

7

Рӯзе ҳаё намонад, поёни ин ҷаҳон аст,

Шарм аз Худо намонад, поёни ин ҷаҳон аст.

Рӯзе ки дасти сабзе боло бар осмонҳо

Баҳри дуъо намонад, поёни ин ҷаҳон аст.

Рӯзе ки халқи олам душман шаванд бо ҳам,

Ду ошно намонад, поёни ин ҷаҳон аст.

Кӯдак ба сар битозад бозору сӯи мактаб

Як бор по намонад, поёни ин ҷаҳон аст.

Рӯзе ки ағниёро касбе барои рӯзӣ

Ғайр аз рибо намонад, поёни ин ҷаҳон аст.

Рузе, ки бевафоӣ қонуни ом гардад,

Қадри вафо намонад, поёни ин ҷаҳон аст. 

Рӯзе, ки одамият боқӣ намонд -Олам-

Монад ва ё намонад, поёни ин ҷаҳон аст.

8

Чи мехони ту эй булбул? Хама такрор мехони,

Хамон як достонро хар сахар сад бор мехони.

Агар ман як сухан такрор гуям, хурда мегиранд,

Касе бар ту намегуяд, ки аз перор мехони.

Найистонро майистон мекуни бо мавчи овозат,

Расули "Мантиикутайр"--ию аз Аттор мехони.

Навои Борбадро хеч кас чун ту намедонад,

Хазорон сол танхо ту хамон адвор мехони.

Хама дору дарахт аз нашъаи ту ранг мебандад,

Ту чун Мансур хар гах бар фарози дор мехони.

Паре аз качкулах часта, сафи мижгон ба хам баста,

Саре бар осмон боло каландарвор мехони.

Ки медонад, ки оёти Сулаймон аст ё Довуд,

Ки мегуяд, ки аз Ясно ё ки Гоханбор мехони.

Ту як мушти пари охир наметарси ки дар гири,

Забони шуъла дар минкори оташбор мехони.

Хамон донад, ки мушти хоки ту бо хуни ишк омехт,

Кадомин роз мегуи, кадом асрор мехони.

9

Хамон осори Мансур аст ин дафтар, намесузад,

Мазан оташ ба хокистар, ки хокистар намесузад.

Бубинам гарк дар нори шафак фавчи кабутарро,

Ситеги кух месузад, пари кафтар намесузад.

Шаби ялдои инсон аз фуругаш субхи давлат шуд,

Чароге дар чахон мисли дили модар намесузад.

Агарчи як Бухоро дафтару девон бар оташ рафт,

Якин омад гумон месузаду бовар намесузад.

Мабар, эй мурги мину чои дигар ошён з-ин бог,

Гули боге, ки шабнам дорад аз Кавсар намесузад.

Пайи хар мури шабтобе дар оташ мезадам худро,

Дилам, то зиндаам бар холи худ дигар намесузад.

Аз ин оташ, ки дарди механам дар чони ман афрухт,

Ачаб бошад агар бар хоки ман мармар намесузад.

10

Аз адам моро фаро хонданд, то Одам шавем,

Аз биҳишти адн ҳам ронданд, то Одам шавем.

Базри ин нӯҳ осмон биншонда дар як мушт хок,

Боз рӯйи хок биншонданд, то Одам шавем.

Хокро дар гардиш оварданд даври офтоб,

Гоҳ ин гаҳвора ҷунбонданд, то Одам шавем.

Баҳри парвози тахайюл гунбаде оростанд,

Бар сари мо ахтар афшонданд, то Одам шавем.

Сад расулу сад валиюллоҳ барангехтанд.

Сад суҳуф аз осмон хонданд, то Одам шавем.

Модарон бар хоки хомуш хуни дил бигристанд,

Бо тавалло зинда гардонданд, то Одам шавем.

ГУЛИ СУРХИ СИТОРА

Нуҳуфтан чун тавон ҳарфе, ки аз илҳом мерӯяд,

Баҳор ояд, гули номи ту бар ҳар бом мерӯяд.

Чу абри дард мепечад ба самти қиблаи чашмат,

Ба дашти дил ҳазорон лола дар каф ҷом мерӯяд.

Лаб аз изҳор барбастам, ба сад зинҳор биншастам,

Чи созам, ки зи хокам сабзаи пайғом мерӯяд.

Дилам даъвои шерӣ дошт, бо чашмат далерӣ дошт,

Чи ғофил аз найистоне, ки даври дом мерӯяд.

Фазои тираи ғамро ба фоли нек мегирам,

Гули сурхи ситора дар замини шом мерӯяд.

Диле, ки куштаи теғи баҳори зудрас гардад,

Баякбор аз мазораш ғарқи гул бодом мерӯяд.

ЯКОРО

Қалъаи амнияти тоҷик мудоро будааст,

Ин мудоро сахттар аз санги хоро будааст.

Тӯдае аз оташи сӯзанда доро будаанд,

Тоҷвар бо фитрати созанда доро будааст.

Ганҷков аз хоки кӯҳистон китоб орад бурун,

Дарраҳояш ҳам гузарҳои Бухоро будааст.

Сӯйи рӯйи дигарон ойина бар каф дошта,

Бо ҷаҳоноройии худ нохудоро будааст.

Шарбати ғамро асал кардаст бо шаҳди ғазал,

Шавкаронаш чун майи боқӣ гуворо будааст.

Асли ёриро бино бинҳода дар урфи башар,

Маънии қудрат ба тоҷикӣ чу “ёро” будааст.

Бо ҷаҳони садзабон ин миллати яктопараст

Якзабону якдилу якрӯ, якоро* будааст.

----------

*Якоро – ҳамрой, ҳамраъй

НИШОНИ ОШТӢ

Нест бартар ошён аз ошёни оштӣ,

Ин замин дорад шино бар осмони оштӣ.

Ҳар камоне дар ҷаҳон як ранг дорад – ранги марг,

Ҳафт ранги зиндагӣ – рангинкамони оштӣ.

Ҳамзабонон садзабон гарданд аз як ҳарфи ҷанг,

Гуфтугӯ дорад ҷаҳон бо як забони оштӣ.

Қаҳрамони ҷанг дар насли башар бисёр ҳаст,

Ормони халқ бошад қаҳрамони оштӣ.

Халқи тоҷикро фуру мебурд аждарҳои ҷанг,

Дар гулуяш гар намемонд устухони оштӣ.

Чун Сиёвуш биспарад дар қалби оташ имтиҳон,

Он ки охир мешавад соҳибқирони оштӣ.

Хандаи гул, тобиши хуршед, ҷавлони насим,

Зиндагӣ сад ранг бинмояд нишони оштӣ.

Бо тани хокӣ чу шуд ҷони самовӣ ошно,

Одамиро зинда медорад равони оштӣ.

30-10-2017

 

ЭҲДО БА УСТОД САЙЙИДРАҲМОН СУЛАЙМОНӢ

(Ба ифтихори 70-солагии он бузургвор)

Тавон дарёфт аз тафсири осори Сулаймонӣ:

Шукӯҳи илми тоҷик нест кам аз илми юнонӣ.

Чу андар муҳтавову ҳаҷми осораш биандешӣ,

Яқин донӣ, ки ҳаст аз дудаи рахшони Сомонӣ.

Гаҳе бо мантиқи Сино ба умқи илм раҳ ҷӯяд,

Гаҳе бо “Ибни Яқзон” аст дар ҳолоти ирфонӣ.

Ҳамеша дар хати пеши сухан буда ба чандин хат:

Хати бишкаставу кӯфиву настаълиқу райҳонӣ.

Аҷамро хатми даъвӣ шуд ба майдони сухансанҷӣ,

Арабро зеби дафтар шуд чу “Фарҳанги Сулаймонӣ”.1

Ба тавфиқи илоҳӣ шуд бурун аз чоҳи мушкилҳо,

Ба илми худ Азизи Миср шуд ин Юсуфи сонӣ.2

Чи гавҳарҳо бароварда зи баҳри “Ҳикмати Машриқ”,

“Ҳидоятҳо” фароз оварда бас аз илми раббонӣ.

“Махориҷ-ал-ҳуруф”-и Пури Синоро ба тоҷикӣ

Чунон орост, ки гӯйӣ чунин будаст бунёнӣ.

Забони ҷумла мурғонрову мӯронро ҳамедонад,

Ба аҳди худ Сулаймонест бо таҳзиби қуръонӣ.

Ало шоир, ба як умр он чи ӯ оварда дар дафтар,

Ду умрат гар диҳад Яздон, ту онро хонд натвонӣ.

Намонда дар замони худ зи лутфи ҳодиён берун,

Расида ҳамчу Хизри раҳ ба нуристони раҳмонӣ.

Арабдон асту тоҷикзода дар илми ҷаҳон машҳур,

Ба мавлид Тоҷикободӣ, ба мавтин Тоҷикистонӣ.

-----------

1 Ин ҷо ва мавридҳои дигар ишора ба бархе аз осори таълиф ва тарҷумаву тафсири мавсуф.

2 Ишора ба он, ки профессор Сулаймонӣ узви Фарҳангистони Миср интихоб шудааст.

ШЕЪР

Қаламам нест, балки ҷони ман аст.

Пайрав

Қаламам килки устухони ман аст,

Дафтарам парниёни ҷони ман аст.

Ному нонам мабод аз дари шеър,

Шеър худ резахори хони ман аст.

Пираҳан бар танаш зи хоби шабам,

Кафш дар пояш аз равони ман аст.

Зевараш қатраҳои хуни дилам,

Шуҳраташ аз ғами ниҳони ман аст.

Чист ин шеър, то бинозам аз ӯ,

Дарди ман, доғи ман, зиёни ман аст.

Ҳар кӣ аз он иборате машкук

Баста бар хешу бадгумони ман аст.

Баркашида ба бурҷи руъёҳо,

Бар дари бурҷ посбони ман аст.

Офаринаш ба ҷойи нафрин аст,

Хотамаш муҳр бар даҳони ман аст…

Лек бо ин ҳама ҳамин шеър аст,

Ки бари дӯст тарҷумони ман аст.

Баркашад то маро зи чоҳи адам,

Расани нури осмони ман аст.

Дар дами беамони туфонҳо

Яккафарёди ал-амони ман аст.

Ҳамраҳи ғурбатам, рафиқи раҳам,

Меҳани ҷовидона они ман аст.

Бар фарози ситеғи бовари ман,

Парчами умри ҷовидони ман аст.

Феврали 2010. Китоби "Салом".

ҲИКМАТЕ СОДА

Нагӯям кӣ, аммо бигӯям ҳама

Саросар зи ман он чи ӯ хостаст.

Сипас худ қазоват бикун, эй азиз,

Ки он чи зи ман хоста, рост аст?

Зи ман хоста рост гӯям ба ту,

Нагардам ба атрофи макру дурӯғ.

Зи кину ҳасад пок дорам дарун,

Чу хуршед бошад дилам пурфурӯғ.

Зи ман хоста даст гирам туро

Ба мисли бародар ба уфтодагӣ.

Миёни ману ту бувад пойдор

Сафову самимийяту содагӣ.

Бипӯшам ба ҳар анҷуман айби ту,

Ба некӣ кунам ёд дар ғайби ту.

Бисозам сипар ҷони худ дар бало,

Ба фарҷоми некат намоям дуъо.

Насозам хиёнат, амонат ниҳӣ,

Набошам ба ту баддилу бадгумон.

Чу ӯ роздон аст дар ҷузву кул,

Яке бошам андар ниҳону аён.

Зи ман хоста некхоҳӣ туро,

Ба некӣ бари ӯ гувоҳӣ туро.

Намонам, куҷо метавонам ҳаме

Расад аз ҳасудон табоҳӣ туро.

Ту гар гурсна бошию сер ман,

Писандидааш нест дар ҳеч ҳол.

Агар бе хаёли ту дар дил равад

Нафас ҳам, накарда бароям ҳалол...

Якояк агар баршуморам чунин,

Ки аз ман бароят ҳаме хоста,

Яқин мешавад баҳри ту, бегумон

Ҷаҳонро барои ту ороста.

Бад-ин васф ҳоло бигӯ, эй азиз,

Варо ман парастам ба суди ту нест?

Ба сӯяш агар оварам ман суҷуд,

Суҷудам ба суди вуҷуди ту нест?

УСТОД САДРИДДИН АЙНӢ ВА МАСЪАЛАИ ТАНЗИМ

(Аз устод Айнӣ танҳо як қасидаи мадҳия боқӣ мондааст ва он дар мадҳи кист?)

Шояд хонандаи азиз бо мутолиаи сарлавҳаи ин мақола тааҷҷуб кунад ва андешае ба хотираш бигзарад, ки имрӯзҳо ба такаллуф ва ба зӯр масъалаҳои мубрами рӯзро ба ҳар чизе рабт медиҳанд ва манбаъсозию марҷаъпардозӣ мекунанд. Аммо ҳақиқат баръакс аст ва масъалаҳои муҳимми иҷтимоӣ дар ҳар давру замоне мавриди таваҷҷӯҳи адибони дорои рисолати иҷтимоӣ ва инсонӣ будааст. Хусусан, масъалаи бархурдорӣ ва истифодаи оқилонаву басарфа аз неъматҳои моддӣ дар адабиёти мо решаи бисёр қадим дорад ва бавижа дар адабиёти даврони маорифи исломӣ ва ирфонӣ бисёр амиқ ва муфассал баррасӣ гардидааст. Шайх Саъдӣ шоире, ки ҳамеша суханаш мантиқист ва аз мавқеи эътидол, “Дар боби қаноат” дар “Гулистон” мефармояд:
На чандон бихур к-аз даҳонат барояд,
На чандон, ки аз заъф ҷонат барояд.
Ҷои дигар дар “Гулистон” бо истифода аз сувари хаёл ин маъниро ба таври муассиртар баён менамояд:
Аблаҳе к-ӯ рӯзи равшан шамъи кофурӣ ниҳад,
Зуд бинӣ, к-аш ба шаб руған набошад дар чароғ.
Шоири хуштабъе, ки номаш сабт нашудааст, дар мазаммати яке аз амалдорони зоҳиран исрофкори Аморати Бухорои Шарқӣ мегӯяд:
Муҳаммадамини шариатпаноҳ
Ду ҳарф аз каломи Худо гӯш кард:
“Кулу вашрабу”-ро ба хотир супурд,
“Ва ло тусрифу”-ро фаромӯш кард.
Ки дар ин қитъа шеър талмеҳест бар ояти 31 сураи Аъроф дар Қуръони маҷид, ки Худованд дар боби ҳифзи эътидол дар истифода аз неъматҳои моддӣ мефармояд: “Бихуред (кулу) ва бинӯшед (вашрабу), вале исроф накунед (ва ло тусрифу)”.
Мавлоно дар “Маснавии маънавӣ” ба муҷазтарин сурат моҳияти ҳифзи эътидолу таносубро дар муносибат бо дороиҳо ва имконоти моддӣ шарҳи шоирона дода мефармояд:
Об дар киштӣ ҳалоки киштӣ аст,
Лек андар зери киштӣ пуштӣ аст.
Киштӣ масале аз инсон аст ва об масале аз дороиҳои моддӣ. Яъне агар молу дороӣ тобеъи иродаи оқилонаи инсон бошад, мисли оби зери киштӣ аст, ки онро бар дӯш нишонда ба соҳили мақсуд мерасонад вале агар молу дороӣ (об) худ ҳадафи аслӣ қарор гирад ва дар вуҷуди инсон (киштӣ) тасарруф кунад, ночор ӯро ғарқу нобуд хоҳад кард.
Омӯзаҳои адабиёти ирфонӣ ва инсонӣ дар рӯҳу равони мардуми тоҷик нуфузи азиме доштааст ва мардуми мо ба эътирофи намояндагони миллатҳои дигар дар масъалаҳои парҳезгорӣ, қаноатмандӣ ва сабурӣ дар дунё камтар назир дорад. Бо вуҷуди он, ки тоҷикон дар иқлимҳои зархезе зиндагӣ карда ва дар парваришу тавлиди неъматҳои моддӣ бар дигарон ҳамеша пешдастӣ доштаанд, дар айни ҳол мардуме дар умум порсо ва эътидолгаро будаанд ва бо сарфи камтарин миқдор аз моддиёт зиндагии худро сомон бахшидаанд ва ба фазли ҳамин хислатҳо аз тангтарин марҳалаҳои таърих ҷон бадар бураанд.
Аммо мавридҳое низ дар ин масири аслии машраб ва фарҳанги маишӣ ба далели нуфузи хурофот ва таъсири фарҳангҳои бегона инҳироф ба вуҷуд омада, ки боиси бетартибӣ ва барҳам хурдани назму эътидоли зиндагии иҷтимоии онҳо гардидааст. Хусусан, дар поёни садаи 19 ва аввали садаи 20 дар аморати Бухоро дар натиҷаи заъфи шадиди фарҳанги сиёсӣ ва иҷтимоии сулолаи амирони манғития, фасоди гӯшношуди молию моддӣ ва ахлоқӣ, бӯҳрони илму маънавият, ношоистасолорӣ, тамаъҷӯӣ ва ғ. таърих гӯё вориди бунбасти ҳалокатфарҷоме гардида буд, ки равшанфикрон поёни фоҷиабори онро ҳадс мезаданд ва роҳи раҳоӣ аз онро ҷустуҷӯ мекарданд. Рисолаҳои равшанфикронаи Аҳмади Дониш бо пешниҳоди барномаҳои ислоҳотхоҳонаи сиёсӣ ва маданӣ ва осори пайравони маорифпарвари ӯ дар ин давра ҷараёнеро дар ҷиҳати берун рафтан аз ин бунбасти таърихӣ ба вуҷуд оварда буд. Аммо аз як сӯ тавтиаҳои қудратҳои ғосиб, ки барои тасхири ин сарзамин талош доштанд ва аз тарафи дигар таассуби кӯр, ки дар айни ҳол абзоре дар дасти қудратҳои ғосиб гардида буд, ин ҷараёни солимро саркӯб ва аз саҳна хориҷ намуд.
Аммо дар як муддати кӯтоҳи таърихие, ки ҷараёни равшанфикрӣ арзи вуҷуд кард, тавонист ба муҳимтарин масъалаҳои ислоҳоти ҷомеаи маданӣ дахолат намояд ва дар баъзе мавридҳо ҳадди ақал феҳрасти масъалаҳои мубрамеро, ки ниёз ба баррасӣ ва таҷдиди назар доранд, ба вуҷуд биёрад.
Яке аз зубдагони ин ҷараёни равшанфикрӣ устод Садриддин Айнӣ буд, ки агарчи минбаъд бо вуқуъи Инқилоби Октябр дигар он ибтикори ислоҳотгариро ба таври мустақил бар уҳда надошт ва мебоист ба шарҳу баст ва тасдиқу таъйиди расму ойинҳои нав машғул бошад, дар ҳар ҳоле дироят ва огоҳии ӯ аз зарурати пешрафти ҷомеаи маданӣ ҳосили ҳамин давра аст ва осоре, ки аз он замони фаъолиятҳои адабию равшангарии ӯ боқӣ мондааст, дар давраи навини рушди фарҳангу маданияти миллӣ аҳамияти тозае касб менамояд. Аз ҷумла дар робита ба масъалаи сарфи оқилонаи вақт, дороиҳои моддӣ, интиқод аз маросимсозиҳои бардурӯғ ба хотири ришваситонӣ, ривоҷи хурофоти ҳазинасоз ва ғ. аз тамоми осори устод Айнӣ даҳҳо мисолро метавон зикр кард, ки баъзан то имрӯз аҳамияти худро ҳифз намудаанд ва ғолибан дар таҳқиқоти пажӯҳишгарони осори устод Айнӣ дар хусуси онҳо сухан ба миён омадааст.
Ончи дар ин мухтасар ба таваҷҷӯҳи хонандагон пешкаш мегардад, зоҳиран аз зумраи таълифоти дараҷаи аввали устод Айнӣ ба шумор намеояд ва бинобар ин то кунун чандон мавриди таваҷҷӯҳи айнишиносон қарор нагирифтааст. Дар назари аввал он як намунаи лутфи табъи устод мебошад ва ба ҳадафи маҳдуду хосе эҷод шудааст, аммо дар айни ҳол намоёнгари ҳузури бевоситаву фаъоли устод Айнӣ дар ҳалли масъалаҳои иҷтимоие мебошад, ки то имрӯз зеҳни ҷомеаи маданиро ба худ машғул доштааст ва ба масъалаи танзими маросим ва урфу одатҳои мардумӣ робитаи мустақим дорад.
Манзур ягона қасидаи “мадҳия” и устод Садриддин Айнӣ (Айнӣ Садриддин. Куллиёт. Ҷ.8. Душанбе: Ирфон, 1981, с.136) “Кайвонии офоқ саросар бибимулло” мебошад, ки нақли он дар ин ҷо лозим дониста мешавад:
Кайвонии офоқ саросар бибимулло,
Сардори занону сари дафтар бибимулло.
Монданд ҳама гуфтаву фармони варо сар,
Гӯё ки занонрост паямбар бибимулло.
Таъзим кунандаш ҳама он навъ, ту гӯӣ
Бошад ба Бибимарям духтар бибимулло.
Кайвонию бурранда басе буд ҷаҳонро,
Таслим намуданд ҳама бар бибимулло.
Дар маъракае гар зани сад шаҳр шавад ҷамъ,
Хомӯш нишинанд, суханвар – бибимулло.
Занҳо чӣ, ки мардони сухандони ҷаҳонро
Дорад ба сухан гарангу музтар бибимулло.
Маъқул бигӯянд ба ҷону дилу дида
Ҳар кор, ки кардаст муқаррар бибимулло.
Дар чобукию зиракию қоидадонӣ
Овоза бароварда ба кишвар бибимулло.
Ҳар қоида з-он пеш, ки дар байни занон буд,
Кард аз сари нав тозаву хуштар бибимулло.
Анҷом ба як хона диҳад кори ҷаҳонро,
Гар омада истад ба таки дар бибимулло.
Ҳар мавриду ҳар маъракааш хуб гузаштаст,
Бо ҳар ки Худо карда муяссар бибимулло.
Дар як нафас аз ғайрату аз ақл намояд
Кори ду ҷаҳон тӯй баробар бибимулло.
Он ҷо дигар осудагию айш наёяд,
Гар рафт зи ҳар ҷой мукаддар бибимулло.
Дар маъракае танга ба хирвор шавад харҷ,
Як пул бувад он, хуш накунад гар бибимулло.
Гар бевазане тӯй кунад, халқ писандад,
Маъқулу писанд афтад агар бар бибимулло.
Бечораву бой аст яке дар назари ӯ,
Якранг ба қашшоқу тавонгар бибимулло.
Манзур накардаст пулу чизи ҷаҳонро
Бо ҳиммату қалтоқу қаландар бибимулло.
Дар хидматаш оранд басе латтаву химхоб,
Бо хоки замин дида баробар бибимулло.
Мардум ба суроғаш ба дар аксар бинишинанд,
Лекин нашавад ёфта аксар бибимулло.
Ороста шуд дафтари фикрам зи мадеҳаш,
Азбаски маро буд чу модар бибимулло.
Айнӣ ба ҷаҳон шӯр фикандему навиштем
Ин шеъри шакартаъм чу андар бибимулло.

(Тавзеҳ: “Дорад ба сухан гарангу... Дар ин мисраъ калимаи “гарангу” аз вазн хориҷ аст. Шояд дар асл “мулзаму” бошад. Ҳамчунин салоҳ он аст, ки “бибимулло” исми хос шинохта, бо сарҳарфи калон “Бибимулло” навишта шавад. )

Сипас дар қисмати “Эзоҳот”и ҷилди мазкури “Куллиёт” (с.482) таҳти рақами 282 дар шарҳи ин қасида ба қалами муаллиф омадааст: “Ин манзума, ки бо номи “Қасида” дар ДА 2, 66 68 дарҷ шудааст эзоҳи муфассале дорад: “Маълум аст, ки дар Бухоро расми валита ва тӯй дар ғояти душворӣ ва исрофкорӣ анҷом ёфтааст. Хусусан тӯйи занона, ки агар хирвор хирвор асбоб ҳам сарф карда шавад, ишон қаноат намекунанд. Ихтиёри тӯйи занона ҳамеша ба дасти кадбону (кайвонӣ)-и шаҳр аст, ки агар зарра аз фармони ҷаноби кайвонӣ такосул (сустӣ) фармуда шавад, тӯйро ба азо мубаддал намуда меравад. Маълум аст, ки ҳар қадар исроф бисёртар шавад, моҳасали (даромади) ҷаноби кайвонӣ ҳамон қадар бештар мешавад. Дар таърихи санаи 1324 ҳиҷрӣ яке аз аҳбоби (дӯстони) доӣ (устод Айнӣ), ки аҳволи моддиаш миёна буд, ду писари худро тӯйи хатна карданӣ шуд. Тӯйи мардонаро аз рӯйи имкон камисроф карда шуд, аммо мушкилии зиёд барои тӯйи занона рӯй дод. Чун осон кардани тӯйи занона ба ҳусни ихтиёри ҷаноби кайвонӣ буд, қасидаи зерро дар мадҳи кайвонӣ тасвид (навишта) намуда, тасҳили (осонсозии) тӯйи занона аз кайвонӣ илтимос карда шуд...””.
Хонандаи гиромӣ бидуни шарҳи дигаре, албатта, дарёфтааст, ки ин он чи ба ин қасида марбут мешавад, чи қадар ба вазъи имрӯзи ҷомеаи мо ҳам муносибат дорад. Интиқод ва безорӣ аз ҳазинаҳо ва хароҷоти барзиёд дар маросимҳои гуногун ва дахолати бонуфузи ашхоси муғриз ва манфиатҷӯ дар ин маросим забонзади хоссу ом аст, аммо гӯё ин як тилисме бошад, ки касе ба шикастани он ҷуръат намекунад. Зеро метарсад, ки ангуштнамои мардум ва ҳадафи маломат қарор мегирад. Барномаҳои давлатӣ дар ин замина ба ҷои он ки ақалан як баҳонаи хубе барои парҳез аз ин навъ исрофҳо қарор дода шаванд, аксаран ба он хилоф мешавад ва бо пардохти ҷарима ё ришва аз иҷрои он сарфи назар менамоянд. Дар натиҷа чунин исрофҳо ҳам аз нигоҳи маънавӣ ва ҳам шаръӣ ду баробар нораво мегарданд. Зеро ҳам зотан худ исрофанд ва ҳам ба ночор, бо қалби норозӣ анҷом дода мешаванд, ки мутлақо хайре дар онҳо боқӣ намемонад.
Албатта, имрӯз дақиқан ба равиши устод Айнӣ ҳам (бо қасидасарои дар васфи кайвониҳо) наметавон, ин масъаларо ҳал кард, зеро гумон аст, ки кайвониҳои замони мо он гуна суханшинос ва тақдиркунандаи каломи бадеъ бошанд, аммо зииён ва равшанфикрон бо ҳамдастии фарҳангшиносон ва рӯҳониён метавонанд бо гузиниши беҳтарин ва маъқултарин унсурҳо аз маросимҳои миллии мардумӣ ва такмили маънавии онҳо барои ҳар яке аз маросимҳо барномаҳои намунавии муосире созанд ва пеш аз ҳама худ бо ҳамон равиш онҳоро ба иҷро расонда ба тадриҷ дар миёни мардум маъмул гардонанд.
Ҳамчунин мақомоти маҳаллӣ бо шиносоии чунин афроди бонуфуз дар маросими мардумӣ метавонанд ба воситаи омӯзиш додан ва ба ҳамкорӣ ҷалб кардани онҳо дар беҳбуди иҷрои корҳои танзим саҳм бигиранд.

Р.В.

“Адабиёт ва санъат” 20 июли 2017

АВҶИ ШАҲОМАТ

АВҶИ ШАҲОМАТ

(Дар пойи қуллаи Исмоили Сомонӣ)

Қуллаи авҷи шаҳомат – тоҷи Истиқлоли тоҷик,

Мезанад паҳлу ба гардун қомати иқболи тоҷик.

Шод ҳар рӯзаш бувад бо зодрӯзи родмарде,

Муҳри ҷовидона дорад рӯзу моҳу соли тоҷик.

Мезанад пар аз фазои бостон симурғи рӯҳаш,

Муттаҳид аст ин ҷаҳон гӯё ба зери боли тоҷик.

Эй муборак соате, худ аз парешонӣ бар ояд,

Нест волотар дигар з-ин ормон омоли тоҷик.

Фақри Дастон поси ойини ниёкон аст, варна

Дар дил ҳар кӯҳ ганҷи зар ниҳода Золи тоҷик.

Риштаҳои рӯдбораш қитъаҳоро васл созад,

Мекунад таъмири ваҳдат панҷаи салсоли тоҷик.

“Субҳи давлат медамад...” чун офтобе рух намояд, 

Ҳар гаҳ аз девони Ҳофиз мекушоям фоли тоҷик.

09.09.15

ДАСТИ МАН

Дасти ман андар гиребони худ аст,

Зиндагониам ҳам аз ҷони худ аст.

Лаб фуру бастам ба дарё, чун садаф

Гавҳари чашмам ба ҳамёни худ аст.

Ҳиммате дорад пушаймоним ҳам,

Лаб газидам гар, лаби нони худ аст.

Шери шеърам бе қаламрав нест, нест,

Сайҳаи ман аз найистони худ аст.

Баргирифтам хотир аз аҳли ҷаҳон,

Хотири ҷамъам парешони худ аст.

Қасди ҷони ман макан ҷони сиёҳ,

Ҳукми ҷон дар дасти ҷонони худ аст.

18-06-17

ТОҶИКӢ

Гавҳарам тоҷик, маконам тоҷикист,

“Миллатам тоҷик, забонам тоҷикист”.

Тоҷикӣ чун лафзи аҳли ҷаннат аст,

Ин ҷаҳону он ҷаҳонам тоҷикист.

Фӯтаи рангинкамонам дар миён,

Ҳам замин, ҳам осмонам тоҷикист.

Ҳалқа андар гардани гардун зада,

Ин каманди Каҳкашонам тоҷикист.

“Бишнав аз най чун ҳикоят мекунад”:

Мағзи нойи устухонам тоҷикист.

Бар тани ман номи дигар мениҳӣ?

Чун кунӣ ҷонам? Ки ҷонам тоҷикист!

Аз даҳони хеш мегӯям сухан,

Эй даҳанмардум! Даҳонам тоҷикист.

Гулфишону базрафшонам якест,

Ҳам баҳору ҳам хазонам тоҷикист.

Аз насими Рукнободам шунав:

Бӯйи Ҷӯйи Мӯлиёнам тоҷикист.

Серчашмам чун Самарқанди чу қанд,

Қурси хуршедии нонам тоҷикист.

Ин дару он дар ҳама дурри дарӣ,

Исфара то Исфаҳонам тоҷикист.

Балху Шерозу Бухорову Ҳисор,

Суғду Вахшу Хутталонам тоҷикист.

Асли тоҷик одамийят будааст,

Одамийятро нишонам тоҷикист.

Ормони тоҷикӣ - хайри башар,

Бе шару шӯр ормонам тоҷикист.

Тоҷикӣ дар хоб ҳам гӯям сухан,

Баски дар рӯҳи равонам тоҷикист.

Гар хаёле бигзарад аз дил ниҳон,

Бегумон ҳарфи ниҳонам тоҷикист.

Гар гумоне бигзарад андар хаёл,

Ҳам хаёлу ҳам гумонам тоҷикист.

Мордӯшо, бар сари бемағзи ту

Зарбати гурзи гаронам тоҷикист.

Шоҳиди гӯёи оғози вуҷуд – 

Бораи Майтайниёнам1 тоҷикист.

Ҷӯйборонанд бо ман ҳамзабон,

Шарфаи оби равонам тоҷикист.

Ҳамзабони ман бувад кабки дарӣ,

Мисли ӯ сабки баёнам тоҷикист.

Бе парасту нест сақфи хонаам,

Лафзи мурғи ошёнам тоҷикист.

Достони ростон шаҳномаам,

Паҳлавии паҳлавонам тоҷикист.

Истода ҳамчу Кохи садсутун,

Пайкари Боми Ҷаҳонам тоҷикист.

Будаму бошам ҳамон ки будаам,

Ҷовидона ҷовидонам тоҷикист. 

-------

Майтайниён - номи деҳа дар зодгоҳи муаллиф, ки қадимтарин калимаи ҳиндуориёист ва решаи “меҳан”.

25-06-2017

ДУРҶ

Ба номи Худованди рою равон,

Ки бе ӯ мабодам аёну ниҳон.

Касеро, ки дастури ӯ ақли ӯст,

Бидонад, ки ин ақл ҳам нақли ӯст.

Хирад гар на аз боргоҳи вай аст,

На шоистаи коргоҳи вай аст.

Агар номаеро ҳувайдо навишт,

Дигар нусха дар фитрати мо навишт.

Дигар нусхааш ҷумла кайҳон бувад,

Ки ибратгаҳи навъи инсон бувад.

Ту гар дар вуҷуди худат бингарӣ

Ва ё ки ба кайҳон кунӣ доварӣ,

Бубинӣ зи оёти Қуръон нишон,

Ҳамон нуктаву ҳарфу маъно ҳамон.

Бибояд диле пок аз озу кин,

Ки бо ин ҳақоиқ бигардӣ қарин.

Надидам яке мӯр дар баҳру бар,

Ки нури Худояш набуд роҳбар.

Надидам яке мурғро бе намоз,

Кафи мавҷи дарё чу дасти ниёз

Биёзад ба даргоҳи он баҳри ҷуд,

Чу бе ӯ надорад намуду вуҷуд.

Куҷо қаъри дарё, ки моҳӣ бувад,

Ба нури Худованд роҳӣ бувад.

Ки анвори хуршедро ҳам гузар

Набошад бадон қаъри беҳадду мар.

Кӣ гӯяд хирадро ба коре мабанд,

Ки кори хирад ҳаст носудманд?

Хирад ҳам нишоне зи оёти ӯст,

Хирад ҳам яке аз иноёти ӯст.

Худованд фармуд: гоҳи намоз

Бияндеш, оят чу орӣ фароз,

Ки донову нодон на яксон бувад,

Ба дониш қавӣ рукни имон бувад.

Ба таҳқиқ андар ҷаҳон сайр кун,

Аз он ҳикмат андӯзу пас хайр кун.

Касоне, ки нохайрхоҳи туанд,

Чу ғулон нишаста ба роҳи туанд.

Бигӯянд дониш гузин ё ки дин,

Ки ин ду ба як дил нагунҷад, яқин.

Макун вақт дар баҳси онон талаф,

Бипар бо ду шаҳпар ба суи ҳадаф.

Расӣ чун ба ҷое дар ин роҳи рост,

Яқин пеш ояд, ки ақлат гувост.