УСТОДИ УММӢ

(Тасбеҳи рӯзгор)

Ман ӯро Устоди уммӣ номидам, агарчи саводи хондану навиштан дошт ва ба таври пароканда китоби зиёде ҳам хонда буд ва матҳои зиёдеро ҳам азёд медонист. Аммо ба ончи хондаву азёд карда, эътиное надошт ва камтар аз он ҳам ёдовар мешуд, балки ҳарчи мегуфт гӯё аз таҷриба ва диди худ мегуфт. Чизҳоеро медиду мегуфт ва шарҳу маъно мекард, ки пеши назари ҳама буд ва гӯё ҳама медонистанд, аммо ба он эътибор намедоданд, ё аз зовияи диду нигоҳи ӯ ба он чизҳова нуктаҳо таваҷҷӯҳ намекарданд. Ӯ шахсияте буд ҳакиму хирадманд ва ҳама рафтораш панду андарз. Агарчи рафтораш ба далели он ки ба рафтори умуми инсонҳо шабоҳати комил надошт ва дар чорчӯби урф намегунҷид, гоҳо ғариб ба назар мерасид, то ҳадде, ки баъзеҳо фикр мекарданд ҷунун дорад. Он гуна ки ҳама ҳакимони воқеӣ ҳадафи ин навъ суизанн будаанд, бахусус агар аз саводи расмӣ ҳам маҳрум будаанд. Устоди уммӣ марди миёнсоле буд ва дар ҷавонӣ ба далоили гуногун ба кишварҳои зиёде сафар карда ва дар ҷамъи афроди гуногун ба сар бурда, хулоса ҷаҳонгашта ва гарму сарди рӯзгорро озмуда буд. Ҳамеша ҷамъе аз ҷавонон ва бачаҳои рустоӣ атрофашро гирифта буданд ва ба ҳикоёти ҷолибаш гӯш медоданд. Ӯ ҳам гӯё ин «дарси озод»-ро барои худ як шуғли аслии зиндагияш шинохта ва пазируфта буд. Ағлаби мардуми русто ҳам аз вуҷуди ин устоди беминнат, ки медонистанд, насоеҳ ва андарзҳояш дар бачаҳо хеле муассир аст, розӣ ва мамнун буданд. Ба ҷуз аз чанд нафаре, ки табъан ҳамеша дар ҳар ҷо вуҷуд доранд ва «гапҳои калон»-ро барои бачаҳо мамнӯъ медонанд ва шадидан нисбат ба насиҳат ва андарз бадбин ҳастанд. Аммо ҳоло маҷоли ин ҷузъиёт нест ва чанд лавҳаи ҷолиберо, ки аз «дарсҳои озод»-и устоди уммӣ дар ёд дорам, мехоҳам ин ҷо нақл намоям.

МАРЗИ ҲАЛОЛУ ҲАРОМ

Боре сари ҳаром ё ҳалол будани чизе баҳс шуд. Яке савганд мехурд, ки ҳалол аст ва дигаре мегуфт ҳаром аст. Назари саввум ҳам пайдо шуд, ки мегуфт макрӯҳ аст, байни ҳалолу ҳаром ва парҳез аз он беҳтар аст. Идомаи баҳс ба ин ҷо кашид, ки агар дар ҳаром ё ҳалол будани чизе яқин надорем, чи кор бояд кард? Баъзеҳо мегуфтанд, чун яқин надорем, ки ҳаром аст, пас чаро ба асоси шакку гумон аз он чиз парҳез кунем? Назари устод ин буд, ки дар ҳама кор миёнарав бошем. Аз канораҳо, ки ба шакк ё ифрот наздик аз барҳазар бошем, беҳтар аст. Яъне на ифрот ва на тафрит. Аммо устод зиёд далелу бурҳон наовард. Маълум буд, чун ҳамеша дар чунин мавридҳо мунтазири фурсате мемонад, то ба муассиртарин навъе ин ҳақиқатро ба субут бирасонад. То он ки он лаҳза фаро расид. Онгуна ки баъд барои ҳамаи мо маълум шуд, ин кадом фурсат буд. 

Рӯзе ҳамаи ҷамъияти «дарси озод» берун аз русто саргарми сӯҳбат ба сӯи доманаи кӯҳи наздики деҳа мерафтем. Манзараҳои зебои атроф моро маҷзуби худ карда буд ва ҳама саргарми баҳсу гуфтугӯ буданд. Дар ин масир мебоист аз рӯйи пули нимасохтае, ки бар рӯйи рӯди хурӯшон ва амиқ кашида шуда буд бигзарем. Устод дар канори пул таваққуф кард ва фармуд, ки шумо ба он тараф биравед ва ҷойи муносиберо барои нишастан интихоб кунед, ман ин ҷо ду ракъат намоз мехонам, баъд назди шумо меоям. Мо ҳамчунон кардем. Вақте ки дар он сӯйи соҳил мо ҷойи муносибе барои нишастан ва наҳор кардан омода мекардем, дидем, ки устод ба азми гузашта пой бар рӯйи пул ниҳода, аммо чи аҷаб, ки аз як гӯши он, дар фосилаи тақрибан якваҷабӣ бо ҳошияи бидуни девораи ин пули ҷунбон пой мемонад. Аз ваҳшат садои ҳама дар гулу банд шуда, даҳонҳо боз монда ва ба қавле мӯй бар андомҳо теғ шуда буд. Хаёл мекардем, ҳар қадами баъдии устод метавонад ӯро ба қаъри партгоҳ ва ба мавҷи руди хурӯшон ки бо пул беш аз чил метр фосила дошт бибарад. То он ки алҳамдулиллоҳ, устод ба саломат аз пул гузашт ва ин дам гӯё якбора нафаси бандашуди ҳама аз гулуҳо раҳо шуд ва ба сӯйи ӯ шитофтанд.

- Ба хайр аст, устод, чи кор мекунед, моро сахт тарсондед, қариб буд ба варта биафтед, худоро шукр, ки саломат гузаштед!

Устод дар ҳоле сарашро поин андохта табассум мекард ва зиракона вазъи ҳар якро мушоҳида менамуд, пурсид:

- Магар, ман кори нодурусте кардам. Аз рӯйи ҳамон пуле, ки ҳамаи шумо гузаштед, ман ҳам гузаштам.

- Вале, мо аз миёнаи он пул гузаштем, тавре, ки агар пешипоӣ мехурдем, ё об чашмамонро мебурду сарамон чарх мезад ва меафтодем, дар болои пул меафтодем ва хатаре надошт. Аммо шумо аз канори он мерафтед ва ҳар қадам хатар дошт.

- Бародарони ман (хитобаш ҳамеша чунин буд), бубахшед, ки шуморо тарсондам, воқеан мебинам, ки тарсондам, аммо мақсади ман ин набуд. Ман таҷрибаи зиёд дорам, ҳаргиз фикр накунед, ки дидаву дониста ҷонамро дар хатар мондаам, ин кори дурусте нест, агар меафтодам, ҳам илоҷамро меёфтам, аммо шумо бисёр хуб кардед, ки аз миёнаи пул рафтед. Бубинед, ҳамин пул, ҳамин варта ва ҳамин рӯд мисоли хубе барои марзи ҳалолу ҳаром аст. Фарз кунед, ки ин пул мисоли «ҳалол» аст. Пас то охирин, ҳаддаш ҳалол аст, аммо шумо аз гушаҳои ин ҳалол ки ба варта (мисоли ҳаром) наздик аст парҳез мекунед, аз он қисмати ҳалол, ки ба ҳаром наздик аст, ба хотири дар ҳаром наафтодан парҳез мекунед, ва амнтарин, солимтарин қисмати ин ҳалолро, яъне миёнаи онро интихоб мекунед, ки аз ҳаром ҳарчи дуртар бошад. Зеро ваҳшати ҷонгазои ин ҳаромро (вартаро) бо ақли худ, ҳатто бо ҷисму ҷони худ эҳсос мекунед, он шуморо ба даҳшат меафканад. Агар чашми дили шумо боз шавад, мебинед, ки ончиро Худованд бар мо ҳаром кардааст, камтар аз ин варта даҳшатангез ва ҳалокатбор нест. Агар шумо инро бубинед ва эҳсос кунед, онгоҳ шумо қатъан аз хеле ҳалолҳои машкук ва наздик ба ҳаром парҳез мекунед, то чи расад ба ҳаром. Ба ҳадде ки агар шуморо ба он су тела диҳанд ҳам намеравед ва худро ба миёна мегиред. Он гуна, ки аз миёнаи ин пул меравед. Аммо афсӯс, ки мо ваҳшату вахомати ҳаромро кам эҳсос мекунем, ин вартаҳои мӯҳликтар ва ваҳшатноктар аз ҳар партгоҳу вартаи табииро мушоҳида намекунем… 

Устод сукут кард, гӯшаи чашмаш ба сӯи пул буд, ки ҳанӯз ҳой мерафт. Баҳс комилан хатм шуда буд. Ба ҳар ҳол эҳсос кардем, ки барои мутаассир карда таълим додани мо устод дар гузаштан аз пул таваккул карда буд.

СИФОТ

Устод боре аз як нафар сокини деҳаи ҳамсоя дар бораи шахсе суол кард. Ӯ гуфт: - Ҳо, кӯри фалониро мегӯӣ? Устод гуфт: - Мо инсонҳоро бо айбҳояшон не, бо ҳунарҳояшон мешиносем, ҳоло бигӯ ӯ чи ҳунар дорад?
- Дуредгар аст, ҳа инсофан, устои хуб аст.
- Аҷабо, нобино чи тавр дуредгар ва устои хуб мешудааст?
- Нобино ку нест, як чашмаш гул дорад.
- Бар падарат раҳмат. Ин аст суннати ҳасанаи мардуми мо. Агар касе дар чашмаш холи гуштӣ дорад, мегӯянд, ки дар чашмаш «гул» дорад. Ин нишони нияти нек ва ниҳоди поки мардум аст, ки нуқси табииро бо «гул» таъбир мекунанд ва ин нишони ҳамдардии инсонист. Аммо намедонам ин одати бад, ин буғзу бадбинӣ аз куҷо омадааст, ки мардум ба якдигар чун гург дармеафтанд. Яке агар каме мӯйи сараш рехта бошад ӯро «кали фалонӣ», агар як каме билангад «шали фалонӣ» ё ҳатто «чӯлоқи фалонӣ» ва чунину чунон мегӯянду муаррифӣ мекунанд.

ХУД МӮЪМИН БОШЕД

Мазаммати куфри дигарон ҳамеша василаест, ки мардум барои арзаи имони худ ба кор мебаранд. Гоҳо ин корро ногумон, гӯё бидуни қасди хосе, аз сари танаффур ва безорӣ аз куфр мекунанд. Яъне табарро (безорӣ кардан). Табиист, аз чунин баҳсҳо дар ҷамъи мо низ иттифоқ меафтод. Аммо устод ҳамеша мефармуд: «Худ мӯъмин бошед». Имони худро мавқуфи беимонии дигаре надонед. Агар имон чунон бошад, ки танҳо дар партави куфри дигарон зоҳир гардад, устувор нахоҳад буд. Дар чунин ҳол кас ҳамеша водор аст дар ҷустуҷӯйи куфре бошад, то имони худро зоҳир созад. Айбҷӯӣ як хислати сириштии ӯ мешавад. Агар ин хислат дар ӯ бузург гардад, хатари онро дорад, ки ончунон инсоне ҳамеша орзуи куфру гуноҳи дигаронро кунад, то имони шахси ӯ дар муқобили он бештар зоҳир гардад. Дар ҳоле, ки мӯъмини воқеӣ он аст, ки имон ва салоҳро барои ҳар касе орзу кунад. Гоҳо аз дили худ суол кунед ва худро биозмоед, ки агар касеро ба куфр мазаммат мекунед, қалбан аз ин шақовати ӯ хушнуд ҳастед, ё нохушнуд. Агар дар дили худ аз ин вазъи ӯ ризоят ва хушҳолӣ эҳсос кардед, аз чунин эҳсос ба Худованд паноҳ бибаред.

НАСИҲАТ

Дӯстамон Абдуҷалил моро ба боғи бобояш даъват карда буд. Фасли туту гелос буд. Меваҳои аз ҳама умумитар, ки ки вақте мепазанд, гӯё барои ҳама барчош мешаванд ва ҳар кас ҳар ҷойе барояш пеш ояд ба дили пур даст меёзаду мечинад ва ком ширин мекунад. Абдуҷалил устодро ҳам даъват карда буд. Дарахт ба дарахт хабар мегирифтем ва аз ҳар кадоме чошнӣ мебардоштем. Бобои Абдуҷалил – Абдурраҳим корҷома дар тан ва қайчии токбур дар миён хаста, ба мо дар бораи ҳар дарахт ва хосияти он маълумот медод ва ҳидоят мекард, ки кадом беҳтар аст. Дар як канор дар пойи девори боғ ниҳоле ба назар мерасид, ки чанд ҷо шохҳояш аз назди тана бурида шуда ва рӯйи сатҳи буриш гил гирифта шуда буд. Устод дар ҳоле, ки нав ду дона тути балхиро миёни ангуштон гирифта буд, чашмаш ба он ниҳол хурд ва назди он рафту сари по нишаст ва ба шохҳои буридаи гилгирифтааш зеҳн монд. Акаи Абдурраҳими боғбон таваҷҷӯҳҳи ӯро беҷавоб намонд ва тавзеҳ дод:
– Ин ниҳол аввал хуб гирифт, баъд заъфе пайдо кард ва баргҳояш пажмурда шуд. Чанд шохаашро задам, то қувваи решаҳо сарфа шавад.
– Чаро гил гирифтед – пурсид устод.
– Қоидаи задани эҳтиётии шохҳо ҳамин аст. Саҳар барвақт, пеш аз баромадани офтоб шохҳоро паст мебуранд ва рӯйи буришро гил мегиранд, ки аз он ҷо ба дарахт зиёне нарасад ва чашми офтоб ҳам ба он ҷо нарасад.
– Насиҳат ҳам чунин аст – пас аз муддате сукут, ки мо давраш ҷамъ шуда будем, гуфт устод. Насиҳат бояд дар хилват ва дур аз чашму гӯши дигарон шавад, то инсон ба ислоҳ ояд. Хеле аз насиҳатҳо дар миёни ҷамъ боиси маҷрӯҳу захмӣ шудани шахси насиҳатшаванда мегардад ва натиҷаи баракс медиҳад. Оре, бояд нуктаҳои насиҳат низ чун гил гирифтани шохаҳои бурида, марҳами шафқат ниҳода шавад. Чун фарде ба такаббур дар миёни ҷамъ нафареро сарзаниш мекунад (ба оҳанге, ки гӯё аз мушоҳидаи айби касе тантана дорад), он насиҳат нест ва гар насиҳат номида шавад ҳам, созанда нест. Балки бад-дон монад, ки касе теғи кунд дар даст ба хушунату дурушти шохаҳои ниҳолеро мезанад ва дар ниҳоят боиси нобудии он мегардад.

ГАНҶ

Овоза шуд, ки яке аз гӯрхонаҳои харобе маснуоти тилоӣ пайдо кардаааст. Ин хабар табиист ба маҳзари устод ҳам расида ва дар маҳфили озод «муҳокима» мешуд. Ҳоло намедонистем, аз ин ҳодиса чи ҳикмате боз кашф мешавад. Устод мефармуд: - Бузургон гуфтаанд, ки ганҷ дар вайронаҳост. Ин албатта маънои зиёд дорад. Ганҷ ҳам як навъ ғанимат аст, ҳар касе пайдо мекунад, моли ҳалоли ӯст, агар вориси қонуние надорад. Аммо андешаи ман ҳоло ин аст, ки дар ин мавридҳо чаро нафаре аз мо намегӯяд, ки ин зарро бардорам ё на. Чун дар миёни устухонҳои пӯсида, дар гурхонаи кӯҳна, олуда ба сад навъ гилу хокистар ва чунину чунон аст. Аммо чун андарзе, ҳикмате, маъруферо бишнаванд, ки холистар ва гаронтар ва наёлуданитар аз ҳар навъ зару зеваре аст, онро ба сад паҳлу мегардонанд, тафаҳҳус мекунанд, инро ки гуфтааст, чаро гуфтааст, то куҷо салоҳият дорад, то куҷо ҳақ дорад, амалаш чист ва … нафси ҳикматнопазир ва насиҳатношунави мо ҳазор навъ баҳона меҷӯяд, то бошад чизе пайдо кунад, ки аз пазируфтани он ҳикмат, ки аслан моли Худованд ва моли ҳалоли ҳар мӯъминест, сар бупечад.

ПӮСТИН

Авҷи тобистон буд, ки устод аз бозор пӯстини хуберо ба нархи арзон харидорӣ кард. Дар ҳоле ки ӯ чандон аҳли бозору коло набуд. Ин кораш аз чашми ҳангомаҷӯён пинҳон намонд ва забон ба тамасхур кушоданд ва ишора ба ҷунун доштани ӯ мекарданд. Ин ҳарфҳо ба гӯши устод ҳам расида буд, то он ки сари фурсате майл ба шарҳи ин мавзӯъ карду гуфт: - Аслан, чандон кирои гап ҳам намекунад, аммо маро водоштанд, то дар ин бора чизе бигӯям. Нигоҳ кунед, ҳамин, ки барфи аввал бизанад, мебинем, ки растаҳои ҳамеша хилвати колои зимистонӣ пури харидор мешавад. Гӯё ин муштариён, ки бист, си, чил ва аз ин беш солҳо ҳар бор дар умри худ зимистонро таҷриба карда ва аз сар гузарондаанд, аслан фикр намекарданд, ки имсол ҳам зимистон мешавад, имсол ҳам ба колои зимистонӣ ниёз доранд. Гӯё ҳамин сармои нахуст ва барфи аввали зимистони ҳамин сол барояшон ин ҳақиқатро ошкор кардааст. Ҳоло, фикр кунед, бо ин вазъ чи тавр аз мо метавон умед дошт, ки дар фикри қиёмат бошем!

АЗ СИЛСИЛАИ ТАСБЕҲИ РӮЗГОР

КИТОБ

Зиёд иттифоқ меуфтад, ки аз ман суол мекунанд: «Ҳеҷ китоб дорӣ?». Ва ҳар бор беихтиёр ин посух аз лабам меҷаҳад: «Китобро танҳо пайғамбарон доранд!». Ба наздикӣ дар ҷамъе ҳамин моҷаро такрор шуд ва як дӯстам, ки миёни ману ишон таоруфе нест ин бор ба дилтангӣ гуфт: «Чаро тӯтивор ҳамеша ин ҷумларо такрор мекунӣ?!». Лозим донистам таърихчаи ин ҷумларо бигӯям, агарчи ҳамеша метарсам, ки онро мабодо сохтаи хаёлоти ман пиндоранд. Вале ин як воқеияти оддӣ, на, начандон оддӣ, будааст.
Аввали солҳои 90 буд. Пеш аз ҷангҳои дохилии Тоҷикистон. Ҳамон вақтҳо нахустин маҷмӯаи шеърамро ба нашриёт супурда ва дар интизори чопи он будам. Солҳои авҷи китобхонӣ ва нашри китоб буд. Қафасаҳои китобфурӯшии «Тоҷиккитоб» барои китобҳое ки ба намоишу фурӯш гузошта буданд тангӣ мекард. Ҳар бор ки аз канори ин китобфурӯшӣ мегузаштам, ҳатман он ҷо медаромадам, то бубинам чӣ китобҳои тозае барои фурӯш арза шудааст. Он бор ҳам китобҳоро тамошо мекардам, ки ҳамин вақт мӯйсафеде вориди китобхона шуд. Мӯйсафед дар тан яктаҳи озодаву шинам, дар пой маҳсиву калуш ва дар сар тоқии чустӣ дошт. Хиёл мекардӣ, ки вайро барои бардоштани акси намуна аз як мӯйсафеди тоҷик ороста буданд. Вай муддате ба китобҳои чида дар қафасаҳои китобфурӯшӣ бодиққат нигоҳ карда, унвони баъзе китобҳоро бо садои хафиф ва ҳаракати лаб мехонд ва ҳамин тавр гӯё мутолиаи худро аз китобфурӯшӣ ба поён бурда, дар ҳоле ки ба наздики дари баромад расида буд, замоне чашм аз радаи китобҳо бардошту ба сақф нигоҳ кард ва бо садое, ки барои ҳамаи ҳозирон шунаво буд хитоб намуд: «Замонҳои пеш китобро танҳо пайғамбарон доштанд, ҳоло ҳама китоб доранд!» ва ба маҳзи гуфтани ин ҷумла аз китобфурӯшӣ берун шуд.
Китобфурӯш лабханде зад, муштариён бо тааҷҷуб аввал аз пайи мӯйсафед, баъд ба якдигар нигоҳ карданд. Ман аз ин саҳна ва ин хитоба моту мабҳут шуда будам. Аз зеҳнам гузашт, ки ин паёме барои ман буда бошад. Зуд берун омадам ва ба ду сӯи ҷода нигоҳ кардам. Аз он мӯйсафед асаре набуд…
Ин саҳна ҳамеша дар пеши назарам зинда ва муҷассам аст ва ин хитоб мисли сабти навор дар ёдам. Ҳар бор аз ман суоли китобамро кунанд, ин навор ба гардиш меояд ва ғайриихтиёр ҳамин посух аз лабам ҷорӣ мешавад: «Китобро танҳо пайғамбарон доранд!».

Шоҳинбача рӯзе ба кутубхона чу раҳ ёфт

Бартар зи бузургони ҷаҳон кард нишеман.

ЛОЗУРКӮҲ

БА МУНОСИБАТИ ҲАМОИШИ ОБ

ЛОЗУРКӮҲ

Имрӯз башар воқеан дар рӯёрӯйӣ бо ду хатари азим қарор дорад, ки яке табиъист ва дигаре маънавӣ. Табиъӣ он аст, ки бо номи «гармои ҷаҳонӣ» аз чандин сол қабл шинохта шудааст ва атрофи он ҳангомаҳо барпост, вале зоҳиран наметавон аз он пешгирӣ кард. Маънавӣ он аст, ки башар дар сабқати пешдастӣ бар якдигар даст ба исрофоте моддию маънавӣ мезанад, ки ин равандро суръат мебахшад ва ҳеч ҳозир нест, аз ин сабқатҳои ҷунуномез даст бикашад. Дар ин миён «лозур» (пиряхҳо) рамзи захираҳои оби ҳаёти сайёра ҳастанд, ки бо исроф ба нобудӣ кашонда мешаванд. Дар айни ҳол шабеҳи лозурҳои дерсол бар қуллаҳои омонбӯси кӯҳистон ҳамчунон захираҳои маънавӣ ва арзишҳои суннатии башарӣ ва миллӣ ҳастанд, ки бо муҳофизакорӣ дар лифофаи урфу одатҳо ва анъанаҳои неки суннатии мардумӣ нигоҳ дошта шудаанд, вале дар ин сабқатҳои бартариҷӯйӣ онҳо низ гудохта ва аз миён бурда мешаванд. Табиъат ва одамийят ҳарду дар як хатти бӯҳрон қарор гирифтааст. Нобудии яке нобудии дигар ва наҷоти яке наҷоти дигарест.

Истода ту дар муқобили тӯфон

Як деҳаи муштипар дар оғӯшат.

Эй Пири муроди банда, Лозуркӯҳ,

Ҳошо, ки даме кунам фаромӯшат.

Селоб ба рӯи синаат канда

Аз қарн ба қарн дарраҳои жарф.

Гаҳ ҷомаи сабзи хусравон дорӣ,

Гаҳ хирқаи сӯфи сӯфиён аз барф.

Саҷҷодаи туст осмони шаб,

Тасбеҳи ситораҳо дар ангуштат.

Дарёи шароби нур мерезад

Дар косаи сангҳо зи чархуштат.

Гулбонги азони бомдодонро

Ту ҳарф ба ҳарф мекунӣ такрор.

Ҳар ҷо ки будам тамоми умри худ

Ман мешудам аз ҳамин садо бедор.

Ду даст кушодаву уфуқҳоро

Ҳамчун хати марз кардаӣ таъйин.

Ҳамчун хати ҳушдор бар девор,

Ҳамчун хати марзи суннату ойин.

Мисли хати сарнавишти бетаҳрир

Ин хат ба нигоҳи ман муҷассам буд.

Тӯмори муқаддаси балогардон,

Чун хатти васийяте зи Одам буд.

Бигзор ки ҳар хате шавад ботил,

Зинҳор, на ин нишонаи тақдир.

Бигзор ки дар ғуруби хунинаш

Бар гардани ман биёяд ин шамшер.

Истода агар наӣ сари ин марз

Дар селрави замонаи бекеш,

Арвоҳи гузаштагон ба шоми ид

Пайдо накунанд хонаҳои хеш.

Умре ба шаҳомати ту менозам,

Эй мазҳари рӯҳи бешикасти ман.

Аз шохаи килки ту қалам кардам,

Ангушти Масеҳ шуд ба дасти ман.

Занбӯри ту лона дар дилам дорад,

Чун дар ҷигари камолҳои нарм.

Ҳарчанд ки неши садзабон хурдам,

Озори касе наҷустам аз озарм.

Бо санги қаноати ту бишкастам

Сар нозада гардани ҳавасҳоро.

Омӯхтам аз ҳилоли лоли ту

Афсуни раҳоӣ аз қафасҳоро.

Аржанги ман аст ҷумла осорат,

Зелолу чабарғу фарку гулхорат.

Ҳам боғи наботи ман ба домонат,

Ҳам шохи наботи ман ба дасторат…

Як умр ба як қарор истодан

Дар паҳнаи ин ҷаҳони беистод

Дарсест варои ҷумла мактабҳо,

Ғайри ту надонамаш дигар устод.

II

Бо суръати чархи саҳнаи театр

Ҳар лаҳза ҷаҳони мо дигар гардад.

Ҳар қадр ниқоб тоза орояд,

Дар дидаи ман ғарибтар гардад.

Ночор ғарибтар шавам ман ҳам,

Чун ҷумлаи бениҳояту оғоз.

Чун тарма дилам ба доманат кӯчад,

То сар биниҳад ба пои ту, устоз.

Худ аз пайи дил ҳамешитобам боз,

Пайваста ба лаб ҳамин дуъо дорам:

«Эй кош, туро ба ҷои худ ёбам,

Ё Раб, машикан ту хатти паргорам.

Бигзор, ки раҳ чу кошии чинӣ

Ҳамвор бувад, фароху бопаҳно.

Бигзор, ки пул ба пояи пӯлод

Нозанда бувад ба шонаи дарё.

Бигзор ҳазор нақшаи дигар

Дар тарҳи навини роҳҳо бошад,

Аммо ту ба ҷои хештан бошӣ,

Саҳми ту зи тарҳҳо ҷудо бошад…

Эй роҳкушо, туро сано хонам,

Хайре ба ҷаҳон чу раҳкушоӣ нест.

Сад гуна нисор мекунад мардум,

Аммо ба савоби ин худоӣ нест.

Он пинаи дасти ту гули шодист,

Ангушти ту худ калиди ободист,

Чашми ту чароғи роҳи озодист,

Ҳаққо, ки ҳамосаи ту фарҳодист.

Танҳо зи ту илтимоси ман ин аст

Аз ёд мабар шукӯҳи куҳҳоро.

Магзор, ки об аз осиё афтад,

Аз решаи ҷон ҷудо шавад дарё.

Лозуркӯҳ!

Бурҷи порсои ман

Албурзи шукӯҳи хештандорӣ.

Дар раг-раги рӯдҳост хуни ту

Дар пайкари дашту боғҳо ҷорӣ.

Ойини ту карда ойинабандат,

Он кист, ки бишканад туро ойин?

Он кист, ки аз ҷунун гиребонат

Хоҳад бидарад ба панҷаи хунин?

Ҳайфо, ҷигари ту об мегардад,

Дар оташи ҳирсу ози оламхор.

Сӯи ту ҳамехазад зи ҳар кӯе

Оташнафас аждаҳои истеъмор.

Ҳар дуд, ки аз манораҳои оз,

Мепечад сӯйи гунбади гардун,

Чун ҳалқа ба гардани ту меафтад,

Гӯё ки ту вомдорӣ аз ҳар дун».

III

Ин гуна дилам ба чангали ошӯб,

Ногоҳ зи дур мешавад пайдо

Он қуллаи меҳри ҷовидони ман

Он пайкари пуршаҳомати воло.

Як пораи абри шӯх кӯдаквор

Бо бозии хеш карда машғулаш,

В-он хоҳари меҳрубони ӯ – Маҳрӯд

Мешӯяд пойҳои шахшӯлаш.

Ӯ низ маро зи дур мебинад,

Месурфаду рост мекунад қомат:

«Обоо,

ку биё,

чи дер меоӣ,

На хатти ту мерасад, на пайғомат».

Эй Пир, дуруд, ҷовидон бошӣ,

Бе ёди ту як нафас намегирам.

Сад шукр, ки боз дидамат барҷой,

Бе ту камтар зи нақши тасвирам.

Бурҳони вуҷуди ман вуҷуди туст,

Бе устуни қомати ту вожунам.

Ҳар кабки канори туст ҳамхонам,

Ҳар лолаи сурхи туст ҳамхунам.

То ҳаст паноҳи ту Ҳумохуна,

То боли ҳумой бар сарам бошад.

Бе афсару тахту ганҷ султонам,

Ин бол чу дасти модарам бошад.

Медонам як-як арчаҳоятро,

Ҳар бор шуморашон ҳамегирам.

Ҳар кас, ки камон кашад ба нахчират,

Гӯё, ки ба дил нишонад ӯ тирам.

Бигдохта оташи дилат лозур,

Ҷорист зи чашмат оби ойина.

Ҳар кас, ки бидид рӯи худ дар он

Дар ӯ нагирифт сеҳри бадкина.

Як тахтаи лозури ту фарзандон

Дар оташи назъ рӯйи дил монанд.

Аз ҷӯйи яхат насибаи охир

Дар мазраъи оташини худ ронанд.

Дарсе, ки гирифтам аз дабистонат

Фармоядам аз ҳазор як кардан:

Қулзум ба даруни сина парвардан,

Як чашмаи сода бар лаб овардан.

Як чашмаи содае, к-аз он хуршед

Бо найлаби нур об менӯшад.

Худ оинаи камоли берангист,

Сад ранг гул аз канори он ҷӯшад.

Бар «қуллаи оҷ»-и шеъри номавзун

Аз лолаи сурхи ту ливо дорам.

Пеши ту ки ҳамчу тифли нодонам,

Аз мӯи сафеди худ ҳаё дорам.

IV

Ҳоло,

хуш бош, Достони ман,

Умри ту фузун зи Достон бодо.

То қуллаи ту нишеми Симурғ аст,

Ин фарру шукӯҳ ҷовидон бодо.

Он гуна, ки по ба доманат мондам,

Як рӯз ба домани ту сар монам.

Сад шукри вуҷуди ту, ки то ҳастӣ,

Бо лаъли дили ту ҳамгуҳар монам…

В-онгоҳ ки осмон чу ойина

Бар фарқи сари ту пора мегардад,

Он гоҳ ки мармари сапеди ту

Хокистари як шарора мегардад,

Он гаҳ ки забони оташафшонҳо

Сар мекашад аз замири ту берун,

Он гоҳ ки ошкор мегардад -

Дар синаи туст як дили пурхун,

Он гоҳ ки куҳ чу «иҳни манфуш» аст,

Ман хилвати тоати ту меҷӯям,

Аз домани сабзи ту ҳамехезам,

Тавфиқи шафоати ту меҷӯям…

V

То мерасад он замонаи мавъуд,

Он қисмати бехатои лутфу қаҳр,

Мебояд табли огаҳиро кӯфт,

Мебояд хост доди ту аз даҳр.

Эй зодаи чор гавҳар – эй Инсон!

Аз гавҳари оташ ин фузунхоҳӣ

Берун бикашад турову гардонад

Дар тобаи тобдода чун моҳӣ.

Бодо, ки чаҳор рукни бунёдат

Аз адл шавад чу нури биноӣ.

Магзор каҳе зи кӯҳи ту коҳад,

То бо ту бувад тавони дарёӣ.

Дастони ситорарези дарёҳо

Сад чархаи нурро бигардонад

Он қадр,

ки деви зулмати инкор

Дар пойи шаҳомати ту сар монад.

Июл- сентябри 2009

Тавзеҳот

1.Лозуркӯҳ кӯҳест дараҳояш анбошта аз лозур (пирях) дар мунтаҳои шарқи Тоҷикистон.
2.Дар домани Лозуркӯҳ дараест бо номи дараи килкҳо (найқалам).
3.Кабки ҳилол, ки хушхон нест.
4.Боғи набот – боғи ботаникӣ.
5.Манзур бухорҳои саноъатии ҷаҳонӣ.
6.Эй ҳузури мақдамат дар зиндагӣ бурҳони ман. – Бедил.
7.Номи дарае дар пои Лозуркўҳ, ки ошёни мурғони ҳумо аст.
8.Ишора ба ояти 5 сураи муборакаи «Такосур» (Ва кўҳҳо аз ҳайбати он ҳамчун пашми паҳида пароканда гарданд.)

НАШРИ НАВИ “ДУРУСТ БИНАВИСЕМ”

Бо камоли хушнудӣ ба иттилои дӯстон мерасонем, ки нашри дуюми китоби “Дуруст бинависем” ба тасҳеҳу такмил (аз ҷумла панҷ мақолаи нав) дар матбааи ИНТ “Сухан” ба анҷом расид.

ХУЛОСАИ “САЛОМ”

Саломе чу бӯйи хуши ошноӣ

Бар он мардуми дидаи рушноӣ.

Дуруде чу нури дили порсоён,

Бар он шамъи хилватгаҳи порсоӣ.

(Ҳофиз)

Касе, ки дафтари шеъри маро ба даст гирифт,

Суоли аввалаш ин буд: “Салом – яъне чӣ?”

Чаро на “Ҳаҷми сукут”-у на “Ашки бутемор”?

Чаро на “Нози фалак”, на “Ситораи думдор”?

Чаро на “Шаршараи ашки дард”, на “Фарёд”?

Чаро на “Водии Маҷнун”, на “Тешаи Фарҳод”?

На “Каҳкашони хаёл”-у на “Ҷомадони ғам”?

На “Бурҷи соат”-у на “Изтироби сонияҳо”?

На “Гиряи алам”-у на “Сукут”, на “Наҷво”?

Аз ин суол дилам мисли бед меларзад,

Магар “Салом” ғариб аст дар диёри мо?

Салом – рамзи саломат,

Салом – рамзи сулҳ,

Салом – мазҳари ваҳдат,

Садоқату ҳурмат,

Санои дӯстиву покиву ҷавонмардӣ,

Нишони ҳамнафасӣ, ҳамдиливу ҳамдардӣ,

Салом – маънии лабханди кӯдакон дар хоб,

Салом – нуктаи ҷамъияти дили аҳбоб.

Салом – баҳри ман ин вожаи тасодуф нест,

Дар интихоб, Худо шоҳидам, таъоруф нест.

Зи шеърҳои нахустам салом бо ман буд:

“Чакомаҳои шабонгаҳ – сурудаҳои ман,

Шумо намози банда ба хуршед,

Шумо саломи ман ба сапеда,

Шумо қиёми ҳастии ман дар баробари саҳаред...”

Ва рӯзҳои ғарибӣ, ки ман ба ёди Ватан

Ҳар он чи гуфта будам бар Салом биспурдам,

Чу бар кабӯтари пайғомбар,

Чу бар насими саҳар:

“Ассалом, эй хоки гулафшони ман,

Ассалом, эй Тоҷикистон, ҷони ман”...

Ба рӯзҳои сиёҳи Ватан, замони фироқ,

Агарчи ҷони ҳама бар салом буд муштоқ,

Зи бими он, ки мабодо салом асир шавад,

Ва ё зи кинавариҳо нишони тир шавад,

Гуфтам:

“Ба мо салом макун, то саломро накушанд,

Кабӯтари ҳарами эҳтиромро накушанд”.

Гузашт он ҳама кобӯси ваҳшату Наврӯз

Дубора дар Ватани мо қадам бизад пирӯз,

Ба пешвоз расидам, дуруди ӯ гуфтам:

“Салом, эй пок марзи ранҷбар,

Эй Меҳани Наврӯз...

Зи пушти Ҳафтхонат Ҳафтсин овардаӣ имрӯз,

Нахустин син саломи мо ба ёрон бод... ”

Салом баҳри тавалло,

Салом баҳри тасалло:

“Ба ҳеч ҳол тиҳӣ нест дасти марди карим,

Агар, ки ҳеч надорад, пур аз салом бувад”.

Салом – мазҳари бовар, салом – рамзи нур,

Салом – асли таҷаллӣ, салом – рамзи зуҳур.

Муқаддам аст салом аз ҳама каломи башар,

Муқаддам аст дуруд аз ҳама суруди зафар.

Салом, эй ватанам – қалби захмгини ман,

Дуруди ҳамватанӣ нақш бар ҷабини ман,

Чу хатти пешонӣ,

Чу муҳри инсонӣ.

Ба ҷойи лаънату нафрин,

Ба ҷойи туҳмату дашном,

Ба ҷойи ҳарзаву ҳазён,

Бимон салом биборад аз осмони Ватан,

Гули дуруд бирӯяд бар остони Ватан.

Чи нуктаест шигарф, аз Китоб дорам ёд:

“Агар ба хона дароӣ, салом гӯй нахуст

В-агар ба хона ба ҷуз ту касе дигар набувад,

Бигӯ “салом!” ту бар нафси хеш ҳамчун дӯст,

Ки баҳри фитнаи шайтон раҳи гузар набувад.”

Ва:

“Каломи беҳуда набвад ба лафзи аҳли биҳишт,

(Ки тоҷикӣ шумаранд)

Ҳар он чи ҳаст дар он ҷо салом ҳасту дуруд”.

Баҳор, чун расад аз раҳ, ба панҷаи гули зард

Салом бинвисад...

Хати сипор, бимон, ки ба аввалин огард

Салом бинвисад,

Ман аз ҳилоли сари маҳ “салом” мехонам,

Ва мавҷи рӯди равонро салом медонам.

Чанорҳои Душанбе, бародарони ман,

Чу бигзарам зи канори шумо, дилам хоҳад

Ҳазор даст барорам чу шохаҳои шумо,

Ба барг-барги шумо панҷаи салом ниҳам,

Ба сочҳои сари шохатон салом диҳам.

Дар ин диёри азизон, дар ин қаламрави меҳр

“Зи ҳар канор шамими салом мешунавӣ,

Замон замони дуруду сипосу эҳсон аст.”

Салом – ҳарфи шаҳодат барои инсон аст.

Ба ин калом ба ман ошност нисфи ҷаҳон,

Ва нисфи дигари он низ ҳамзабони ман аст.

Чу бигзарам зи ҳузури ҳаким Фирдавсӣ,

Ки ҳамчу тӯси тановар ситодааст ба боғ,

Салом мегӯям

Зи Рӯдакӣ натавон бе дуруд бигзаштан,

Ки рӯди шеъри дарӣ ҷорӣ аз дуруди ӯст,

Забони миллати ман матлаъи суруди ӯст.

Ба Бӯалӣ зи таҳи дил салом мегӯям,

Ки рӯйи сина фишурда китоби “Қонун”-ро,

Баланд бар сари мо карда сақфи гардунро.

Салом, Айнӣ, аё пайки субҳи озодӣ,

Ки ҳарфи рӯз бувад ҷовидона осорат,

Ҳанӯз сангари ту гарму доғ пайкорат,

Шикастаи ҳарбаи душман ба санги деворат.

Салом, Исмоил,

Шукӯҳи Сомонгирд,*

Ки яктана ба ҷаҳон сарбасар ситода ҳанӯз,

Ба як мадор кашӣ миллати парешонро,

Шуоъ мефиканӣ бар қаламрави Хуршед,

Намедиҳӣ ба қазо қисмати Хуросонро.

Салом силсилаи барфпӯши кӯҳи Ҳисор,

Сари сафеди ту сарсабзии диёри мост,

Ҳазор силсила пайваста бо ту ёри мост,

Зи шонаи ту кашад пар ҳумои зарринбол,

Салом, мавҳибати осмонӣ –

Истиқлол!

******

*Қитъаҳое, ки дар нохуна оварда шудаанд, аз ашъори мунташираи муаллиф ҳастанд. Ва ду қитъа бо ишораи “аз Китоб”, ки мазмуни оёти Қуръони кариманд.

*Сомонгирд - Душанбе.

РУЗИ КУДАК МУБОРАК БОД!

Обе ки зи чуйи кудакихост, хуш аст,

Боки хама гар шахд бувад, талхваш аст.

Умре ба димог атри кахгил дорам,

Андоваи девори дилам панчакаш аст.

Агар дар ин ҷаҳон як тифл хор аст,

Башар маҳруми ҳаққи ифтихор аст.

(Рустами Ваххоб)