Аҳодис ба назм

НАЗМ ДАР ЗАМИНАИ МАЗМУНИ АҲОДИС 

Ба назм овардани мазмуни аҳодиси шарифи Паёмбари азимушшаъни ислом ҳазрати Муҳаммад (с) дар адабиёти ҷаҳон ва бахусус адабиёти форсии тоҷикӣ собиқаи дерин дорад. Баъзе аз ин пораҳои манзум ба сурати байт ё қитъаи шеърӣ чун намунаи шеъри баланди ҳакимона ва шоҳбайтҳо шӯҳрати ҷаҳонӣ касб кардааст. Зеро, алҳақ, суханони ҳазрати Паёмбар (с) бењтарин паём барои башар аст. Аз ҷумла яке машҳуртарин аз ин шеърҳо қитъаи машҳури Шайх Саъдии Шерозӣ аст, ки бар пештоқи созмони фарҳангии Созмони Миллал, яъне ЮНЕСКО насб шудааст 

         Банӣ Одам аъзои як пайкаранд 
         Ки дар офариниш зи як гавҳаранд 
         Чу узве ба дард оварад рӯзгор 
         Дигар узвҳоро намонад қарор… 
         
         Ҳамчунин дар ашъори Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, Ҳаким  Фирдавсӣ, Низомии Ганҷавӣ, Мавлоно Ҷалолиддини Румӣ, Ҳофизи Шерозӣ, Мирзо Абдулқодири Бедил, хулоса ҳамаи шоирони пешин аҳодиси Паёмбари акрам (с) мавриди истифодаи фаровон қарор гирифтаанд. Тарзи истифода аз ин аҳодис гуногун будааст. Баъзан суханварон бо ишораи сареҳ ба сухани Паёмбарро иқтибос мекунанд. Масалан, Ҳаким Фирдавсӣ мегӯяд 
         Чунин гуфт Пайғамбари ростгӯй 
         «Зи гаҳвора то гӯр дониш биҷӯй» 
Масалан, Мавлоно дар «Маснавӣ», ки тибқи пажӯҳишҳои анҷомшуда беш аз 700 аҳодиси Паёмбарро ба кор бурдааст, дар мавридҳое бо чунин сароҳат хитоб мекунад  
         Гуфт пайғамбар, ки «дар бозорҳо 
         Ду фаришта мекунад эдар дуъо, 
         К-эй Худо ту мунфиқонро деҳ халаф 
         Эй Худо, ту мумсиконро деҳ талаф» 

Дар хеле аз мавридҳои дигар Мавлоно аҳодисро дақиқан ба ҳамон сурати аслӣ, ба забони арабӣ, бидуни тарҷума зикр мекунад. Масалан: 
         Гар ту кӯрӣ, нест бар аъмо ҳараҷ 
         В-арна рав, к-«ассабру мифтоҳ-ул-фараҷ» 
Дар хеле аз мавридҳои дигар суханварон бидуни он, ки ба ҳадис будани сухани манқул ишора кунанд, дақиқан мазмуни ҳадисро ба кор мегиранд. Масалан, Низомии Ганҷавӣ менависад  
         Ҷаннат, ки ризои мо дар он аст 
         Дар зери қудуми модарон аст»  
Ки ин дақиқан нақли ин ҳадиси Паёмбари акрам (с) аст: «Алҷаннату таҳт-алқудуми уммаҳот». Далели тасреҳ накардан дар нақли ин аҳодис ваҳамчунин оёт он аст, ки суханварони пешин муътақид буданд, ки хонандаи онҳо худ медонад, ки ин пора аз гуфтори вай ҳадиси паёмбар ва ё каломи раббонист. 
         Аммо то ҷое, ки иттилоъ дорем, аз суханварони пешин касе ба таври мустақим иқдом ба назм кардани аҳодис накардааст ва китобе ҳам ба унвони аҳодиси манзум дар даст нест. Ахиран баъзе кӯшишҳо дар ин замина анҷом шуда, ки иншоаллоҳ ба тавфиқ бирасад. Аз ҷумла бародари донишманд Муҳаммадалии Назаралӣ дар ин росто корҳоеро анҷом додаст ва дар айни ҳол ба такмили он машғул аст. 
         Банда аз солҳои қабл, ки муддате машғул ба нашри аҳодиси мухтасари ҳазрати Паёмбар (с) будаам, дар тули ин муддат мазмуни баъзе аз аҳодиси шарифро ба сурати назм овардаам ва ин кор бештар ба хотири он буд, ки ҳифзи ин мазомин барои худам осонтар гардад. Чун назм ва ба хусус вуҷуди қофия дар ин кор ёрӣ мерасонад. Дар ин назм кардани аҳодис ҳарчи бештар талош бар он шуда, ки камтарин чизе, то онҷо ки таъмини вазн ва қофия тақозо мекунад, дар матни асли аҳодис изофа гардад ва он ҳам ба сурате, ки дар маънои он халале ворид нашавад. Вале бо ин ҳама мусаллам аст, ки наметавон ин манзумаҳоро айни аҳодис донист ва ба унвони аҳодис ба кор гирифт ва танҳо мурод ин аст, ки ба онҳо аз дидгоҳи нукоте, ки дар заминаи бардошти инҷониб аз аҳодиси шариф ҳосил шудааст назар шавад ва интизор ва илтимос ин аст, ки агар каму кост ва иштибоҳоте дар ин навиштаҳо мушоҳида мешавад, маълум карда шавад, то дар идома ва такмили ин навиштаҳо аз он истифода шавад. 
                                                 Рустами Ваҳҳоб. 

   
         Дар амал аз ончи медонӣ чароғе барфурӯз 
         То Худо бинмоядат ончи намедонӣ ҳанӯз 
                    
         Ҳаст хулқи нек мисли офтоб 
         Мекунад барфи гуноҳони ту об  
                     
         Ду муъмин ду дастанд мар пайкареро 
         Ду дасте, ки шӯяд яке дигареро  
                          
       «Макун миннат, чу некӣ кардӣ бар кас" 
         Ки миннат гардад оташ, некият – хас  
                        
         Аё мӯъмин, ба ҳар ҷо ҳикмате ҳаст 
         Бигир, к-онҷо туаш афтондӣ аз даст 
                                      ***                     
         Забони хешро покиза гардон 
        Ки динатро пазирад пок яздон  
                                      ***                      
         Агар ошиқ шавӣ номаҳрамеро 
         Ки бо вай нест роҳе ҳамдамиро 
         Бимирӣ бо чунин ишқе ниҳонӣ 
         Бувад аҷрат биҳиштӣ ҷовидонӣ  
                                      ***                     
         Ростӣ оромиш асту ромиш аст 
         В-аз дурӯғат изтиробу ташвиш аст 
                       
          Беҳтарини касон ҳамононанд 
         Ки касонро ба хайр мехонанд                    
         Дуои ситамдидагонро ҳисоб аст 
         Агарчи зи кофар бувад, мустаҷоб аст  
                            ***                     
         «Ҳеч имон нест чун сабру ҳаё» 
         Муслимо, сабру ҳаё хоҳ аз Худо  
                            ***                    
         «Дӯсти ту далели ақли туст» 
         Дӯстро метавон шинохт ба дӯст  
                            ***                      
         Ризқи мардум дар кафи якдигар аст 
         Дасти ёриро намебояд бубаст  
                            ***                     
         Кам гуфтану кам хуфтану кам хӯрданро 
         Аз бандаи хештан писандид Худо 
         Пур гуфтану пур хуфтану пур хӯрданро 
         Душман дорад Худо, наузан биллоҳ  
                            ***                          
         «Адаби мард беҳтар аз тиллост» 
         Беадабро тило мисоли балост 
                            ***                      
         Бикун бо хоксорон хоксорӣ 
         Бувад ин хоксорӣ худ нисоре 
         Бузургӣ кун ту бо афроди мағрур 
         Ибодат бошад ин навъи такаббур  
                            ***                        
         Надонад аксари халқи ҷаҳон қадри ду неъматро 
         Яке қадри саломатро, дигар қадри фароғатро  
                            ***                             
        Ҳеҷ гаҳ вонамонад аз хоҳиш 
         Гушнаи молу гушнаи дониш  
                            ***                       
         «Барои душманӣ танг аст дунё» 
         Кулӯхандозро санг аст дунё  
                            ***                     
         Кист бадтар зи халқ – агар пурсанд 
         Онки халқи худо аз ӯ тарсанд  
                            ***                     
         «Намози шаб бувад рушангари рӯз» 
         Ба шаб, эй дӯст, рӯзатро барафрӯз  
                            ***                         
         «Сояи умри ситамгар кӯтаҳ аст» 
         Вой бар золим, агар шоҳаншаҳ аст  
                            ***                        
         «Зулм бар хоки ҳалокат афканад» 
         Решаи худро ситамгар меканад  
                            ***                    
         «Бо қаноат бош, то шоҳӣ кунӣ» 
         Бо қаноат ҳарчи мехоҳӣ кунӣ  
                            ***                    
         Кӯш,  то илмро бияндӯзӣ 
         Не китобе к-аз он наёмӯзӣ  
                            ***                        
         «Сазои золимон маргест зудрас» 
         Бияндешу ба худ ою ба худ рас 
                            ***                        
Ба ғамгин мужда деҳ: парвардигорат 
         Дили андӯҳгинро дӯст дорад  
                            ***                       
         Бувад хулқи накӯ монанди ришта 
         Сари он ришта дар дасти фаришта 
         Фаришта мекашад бар хайр ришташ 
         Барад он хайр охир то биҳишташ 
         Ва ҳамчун ресмоне хулқи бад дон 
         Сари он ресмон дар дасти шайтон 
         Чу шайтон мекашад сӯйи табоҳӣ 
         Зи пай бадхӯ ба дӯзах гашта роҳӣ  
                            ***                        
         Худо хоҳад агар хайри касеро 
         Рафиқе бахшадаш бо фазлу тақво 
         Ки гар шуд аз худои хеш ғофил 
         Кунад ёди худояш тоза дар дил 
         В-агар дорад худои хеш дар ёд 
         Кунад ӯро ба кори хайр имдод  
                            ***                        
         Ҳарчи медонӣ, бигӯйӣ – нест нодонтар зи ту кас 
         Ҳарчи бишнидӣ, бигӯйӣ – аз дурӯғгӯйӣ ҳамин бас 
                            ***                           
         Ба рӯзи ҷонгудоз, он рӯзи маҳшар 
         Ки нашносӣ ту пойи хеш аз сар 
         Нидо созад Худо бар бандаи хеш 
         Чаро чун ман шудам бемор аз ин пеш 
         Ту як раҳ н-омадӣ баҳри аёдат 
         Магар, ки бурдаӣ манро зи ёдат 
         Бипурсад бо тааҷҷуб бандаи зор 
         Худовандо чи сон гардӣ ту бемор 
         Чу дард аз ту, давоҳо низ аз туст 
         Ҳама рафъи балоҳо низ аз туст 
         Худо гӯяд: фалон аз бандагонам 
         Бишуд бемор, медонӣ, бидонам 
         Нарафтӣ бар аёдат ҳеч боре 
         Чу муъминон наҷустӣ роҳи ёрӣ 
         Агар ӯро ҳамекардӣ аёдат 
         Будам он ҷо, маро буд он ибодат 
         Худо гӯяд, аё фарзанди Одам 
         Ғизо чун хостам ман аз ту он дам 
         Наёвардӣ ғизое аз бароям 
         Бигӯяд банда бо ҳайрат: Худоям 
         Ту худ раззоқиву парвардгорӣ 
         Ғизоят чун тавонам дод, боре 
         Худо гӯяд: фалон аз бандагонам 
Ки фақри ӯ туро буд имтиҳонам 
Ғизое хост аз ту, ту надодӣ 
Маро буд, суфраат гар мекушодӣ 
Худо бори дигар созад хитобе 
Чаро чун хостам ман аз ту обе 
Надодӣ обам, эй фарзанди Одам 
Бигӯяд бандааш: эй, зоти акрам 
Чи сон обат тавонам дод, боре 
         Ту баҳри раҳмативу ман ғуборе 
         Худо гӯяд: фалон аз бандагонам 
         Фалон аз бандагони ташнаҷонам 
         Надодӣ, чун зи ту мехост обе 
         Маро буд он, зи ман будат савобе 
         Дар ин рӯзе, ки дар оташ чу мӯйӣ 
         Туро ҳам об буд, ҳам обрӯйе  
                            ***                        
         «Салоҳи ман ба хомушист», зинҳор 
         Худовандо забонамро нигаҳ дор  
                            ***                         
         Чи бисёр фарқ аст байни ду коре 
         Якеро ту бигзин, агар ҳушёрӣ 
         Яке он, ки ранҷаш равад, аҷр монад 
         Дигар он ки лаззат равад, заҷр монад  
                            ***                      
         «Бадгумонӣ ҳаст худ коре ҳаром» 
         Бо наку пиндор гардӣ некном  
                            ***                      
         Баҳои ту биҳишт аст, ар баҳӯшӣ 
         Мабодо, хешро арзон фурӯшӣ 
                                     ***                       
         «Қадри ту чандон, ки бошад, мерасад" 
         Пок кун ҷони худ аз бухлу ҳасад  
                                     ***                      
         Ба ду навъ аст, эй мӯъмин, ҳаё дар тинати инсон 
         Яке аз заъфи нафс ояд, дигар аз қуввати имонa 

Имони шумо мисоли пироҳанатон 
Фарсудаву куҳна мешавад дар танатон. 
Пироҳани нав чунон ки ҳар ид кунед, 
Имон ба миёни қалб таҷдид кунед. 
(Ҳадиси набавӣ) 

 Бо мани, эй гавхари поку муназзах бо мани,  
Дар шаби андешахо чун партави мах бо мани.  
Бо тулуъи субх дар тори навои булбулон,  
Дар киёми шаб ба зикри Аллах-Аллах бо мани.